Η εύθραυστη εκεχειρία ανάμεσα στη Χαμάς και στο Ισραήλ, που άρχισε να υλοποιείται με την επιστροφή των Iσραηλινών ομήρων και την απελευθέρωση Παλαιστίνιων φυλακισμένων, κινδύνευσε να ναυαγήσει εξαιτίας της καθυστέρησης στην επιστροφή των σορών και των λειψάνων των ομήρων που δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Η πλευρά της Χαμάς υποστηρίζει ότι δεν έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει όλα τα λείψανα των ομήρων, πολλά από τα οποία βρίσκονται κάτω από τα ερείπια των βομβαρδισμένων κτιρίων, ενώ η πλευρά του Ισραήλ υπό την πίεση της κοινής γνώμης δυσανασχετεί και εμμένει στην επιστροφή.
Η θρησκευτική παράδοση του ιουδαϊσμού απαιτεί την ταφή ολόκληρου του σώματος, που είναι δάνειο από τον Δημιουργό, και η ακεραιότητά του πρέπει να διαφυλάσσεται μέχρι και μετά τον θάνατο. Η ταφή ολόκληρου του σώματος προετοιμάζει για την αποκατάσταση της σάρκας μετά την ανάσταση.
Σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης που καθορίζουν τα απαράγραπτα ανθρώπινα δικαιώματα ακόμη και σε περίοδο πολέμου, οι εμπόλεμοι οφείλουν να περισυλλέγουν τους νεκρούς, να ταυτοποιούν τα σώματα και να εξασφαλίζουν την αξιοπρεπή ταφή τους.
Στην πολυτάραχη Μέση Ανατολή, οι σοροί των νεκρών, τα ανθρώπινα λείψανα, έχουν επανειλημμένως χρησιμοποιηθεί σαν εργαλεία πολιτικής, διπλωματικής ή συμβολικής διαπραγμάτευσης ανάμεσα στο Ισραήλ και στις παλαιστινιακές οργανώσεις ή στη λιβανέζικη σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ. Οπως έχει χαρακτηριστικά γράψει ένας έμπειρος διαμεσολαβητής ανθρωπιστικών διαπραγματεύσεων, ο Πιερ Χαζάν: «Στη Μέση Ανατολή, η ανταλλαγή σορών δεν είναι το τέλος του πολέμου, είναι η πιο ανθρώπινη μορφή συνέχισής του». Οι νεκροί γίνονται συχνά «αιχμάλωτοι» μετά θάνατον και οι σοροί κρατούνται και γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Το μοντέλο της «ανθρωπιστικής διαπραγμάτευσης», που περιλαμβάνει και επιστροφή ή ανταλλαγή λειψάνων, θεμελιώθηκε το 1998, όταν η Χεζμπολάχ επέστρεψε τα λείψανα στρατιωτών του Ισραήλ που είχαν σκοτωθεί στον κατεχόμενο Νότιο Λίβανο. Είχα παρακολουθήσει από κοντά τις μακάβριες συνεννοήσεις καθώς βρισκόμουν την περίοδο εκείνη σε διπλωματική αποστολή στη Βηρυτό. Αρχιτέκτονας της συμφωνίας ήταν ένας Γερμανός αξιωματούχος των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών –BND– ο Γκέρχαρντ Κόνραντ, βαθύς γνώστης της αραβικής γλώσσας και πολιτισμού, ο οποίος είχε κατορθώσει να κερδίσει την εμπιστοσύνη και των δύο πλευρών.
Η πρώτη επιτυχία του Κόνραντ ήταν η ανταλλαγή του 1998, που περιλάμβανε τα λείψανα του λοχία του ισραηλινού στρατού Ιτάμαρ Ιλια (Itamar Ilya). Τον Σεπτέμβριο του 1997, μέλη της Χεζμπολάχ έστησαν ενέδρα σε ομάδα επίλεκτων πεζοναυτών που είχε εισέλθει στο έδαφος του Λιβάνου. Η επιχείρηση είχε δραματική εξέλιξη για τους Ισραηλινούς πεζοναύτες: έντεκα από τα δεκαέξι μέλη της ομάδας σκοτώθηκαν στην ενέδρα και ένας ακόμη πέθανε κατά την προσπάθεια διάσωσης. Ηταν η πιο επιτυχημένη στρατιωτική επιχείρηση της Χεζμπολάχ από το 1982. Η σιιτική οργάνωση είχε, όπως φαίνεται, αποκτήσει πρόσβαση στις ενδοεπικοινωνίες του ισραηλινού στρατού και γνώριζε τα σχέδιά του. Λίγο μετά την αποχώρηση του τελευταίου ισραηλινού ελικοπτέρου που είχε σταλεί για διάσωση των πεζοναυτών, οι ντόπιοι χωρικοί συνέλεξαν τα αιματοβαμμένα λείψανα των Ισραηλινών στρατιωτών, που περιλάμβαναν μέρος του κεφαλιού και άλλα μέλη του σώματος του λοχία Ιτάμαρ Ιλια.
Η θρησκευτική παράδοση του ιουδαϊσμού απαιτεί την ταφή ολόκληρου του σώματος, που είναι δάνειο από τον Δημιουργό, και η ακεραιότητά του πρέπει να διαφυλάσσεται μέχρι και μετά τον θάνατο.
Η Χεζμπολάχ έσπευσε να αναρτήσει στο Διαδίκτυο μακάβριες εικόνες από τα διαμελισμένα πτώματα των θυμάτων. Η συγκίνηση της κοινής γνώμης του Ισραήλ και η αγανάκτηση για την αποτυχημένη επιχείρηση οδήγησαν την κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Νετανιάχου, στην άμεση έναρξη διαπραγματεύσεων με τη διαμεσολάβηση του Γερμανού αξιωματούχου Κόνραντ.
Δέκα μήνες αργότερα κατέληξαν σε συμφωνία, που προέβλεπε την επιστροφή των σορών 40 Λιβανέζων και την απελευθέρωση 60 Λιβανέζων και Παλαιστίνιων φυλακισμένων με αντάλλαγμα την επιστροφή των λειψάνων του άτυχου Ισραηλινού λοχία. Ανάμεσα στις σορούς των Λιβανέζων που επεστράφησαν περιλαμβανόταν και η σορός του γιου του γενικού γραμματέα της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα, του 18χρονου Χάντι Νασράλα, που είχε σκοτωθεί από ισραηλινά πυρά στον νότιο Λίβανο την προηγούμενη χρονιά.
Η διπλωματία των λειψάνων συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια και απέκτησε «θεσμικό», πλέον, χαρακτήρα, ενώ σήμερα το πεδίο εφαρμογής της έχει μετατεθεί στις σχέσεις Ισραήλ – Χαμάς.
Μακάρι αυτή η διπλωματία να καταστεί σύντομα άχρηστη και περιττή.
*Ο κ. Δημήτρης Κούρκουλας διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών και πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Την περίοδο 1997-2001 υπηρέτησε ως πρέσβης της Ε.Ε. στον Λίβανο.
