Η γαλλική είναι «χαμηλής εμπιστοσύνης» κοινωνία, αυτή ήταν η σκέψη μου όταν επισκέφθηκα πριν από δέκα ημέρες το μουσείο του Λούβρου. Μια παρατήρηση άνευ αξίας εάν δεν ήταν επίκαιρη. Μιάμιση ώρα πριν κλείσει το μουσείο, γύρω στις 7.30 μ.μ. το βράδυ της Τετάρτης, πέρασα τον πρώτο έλεγχο, μετά πέρασε η τσάντα μου το τεστ, ανέβηκα στην πτέρυγα Denon, όπου και απορρίφθηκα στον τρίτο έλεγχο γιατί η κάρτα των φίλων του μουσείου ήταν σε ηλεκτρονική και όχι σε «φυσική» μορφή. Η συζήτηση κράτησε αρκετά λεπτά, η κυρία κοίταξε το πρόσωπό μου προσεκτικά, μετά ζούμαρε τη φωτογραφία της κάρτας και με αυτό το γαλλικό ξεφύσημα –λίγο απαυδισμός, λίγο να τελειώνουμε– συναίνεσε και με άφησε να περάσω.
Ενας από τους λόγους που μου αρέσει το μουσείο το βράδυ είναι για την ηρεμία και τη νυχτερινή αίσθηση. Η γκαλερί «Απόλλων» είναι μια μοναδική αίθουσα στο μουσείο γιατί είναι διακοσμημένη σαν κοσμηματοθήκη. Ο βασιλιάς ήθελε σύμβολα, αλληγορίες και μυθολογικές σκηνές του θεού Απόλλωνος στους τοίχους και μια απίθανη θέα στο ποτάμι. Ο χαμηλός φωτισμός τις βραδινές ώρες δημιουργεί μια ατμόσφαιρα που παραπέμπει περισσότερο σε πρόσκληση για επίσημο δείπνο.
Το αξιοπερίεργο είναι πόσα ολιγάριθμα κοσμήματα υπάρχουν στην 60άμετρη αίθουσα, ακόμη λιγότερα σήμερα, και πόσο λίγα χρόνια ζουν εκεί. Η αίθουσα «Απόλλων» έχει όσα κοσμήματα δεν πουλήθηκαν ή επεστράφησαν στο γαλλικό κράτος ύστερα από μεγάλες περιπέτειες. Τα άθραυστα τζάμια που δεν ήταν, πρόσφατα ανακαινισμένα, προστατεύουν –ακόμη– το διαμάντι Regent, το πολυτιμότερο της αίθουσας –140 καρατίων– που ανακαλύφθηκε στην Ινδία και εκλάπη στην Επανάσταση. Αλλαξε δεκάδες χέρια μέχρι να βρεθεί σε κάποιο προάστιο του Παρισιού και να επιστρέψει –μη οικειοθελώς– από κάποια ιδιωτική κατοικία στην προθήκη του μουσείου.
Κοντά βρίσκεται, άθικτο, και το διαμάντι Sancy –55 καρατίων– το οποίο μετακινήθηκε σε πολλές εύπορες ευρωπαϊκές οικογένειες μέχρι να περάσει στην ιδιοκτησία της αμερικανικής οικογενείας Αστορ και να πουληθεί στο μουσείο το 1976. Το Λούβρο διεκδίκησε τα κοσμήματα υπό μία προϋπόθεση, τα ήθελε στην αρχική τους μορφή όπως θέλει και τώρα τα κλοπιμαία.
Μία από τις σημαντικές ανακτήσεις ήταν η καρφίτσα σε σχήμα φιόγκου που ανήκε στην αυτοκράτειρα Ευγενία και ήταν στην κατοχή της οικογενείας Αστορ για δεκαετίες. Το 2008 αγοράστηκε με τη συνδρομή των φίλων του μουσείου. Δεκαεπτά χρόνια αργότερα, το 2025, εξαφανίστηκε. Βρίσκεται στα χέρια τεσσάρων αγνώστων που μπήκαν πιο εύκολα και πιο γρήγορα απ’ όλους μια Κυριακή πρωί στο μουσείο.
Θα σας πω μια ιστορία. Τον Μάιο του 1887, ένα πολυάριθμο καλοντυμένο κοινό συγκεντρώθηκε στο μουσείο του Λούβρου για τη σημαντικότερη δημοπρασία στην ιστορία της Γαλλίας. Κοσμηματοπώλες και ντίλερ πολύτιμων λίθων από τη Βρετανία, την Ισπανία, την Ιταλία, τη Ρωσία, την Τυνησία, την Τουρκία, την Αίγυπτο και ένας από τις Ηνωμένες Πολιτείες έδωσαν το «παρών» στη γαλλική πρωτεύουσα, την οποία είχε φρεσκάρει ο Οσμαν μεταμορφώνοντας το 60% της πόλης με νέα κτίρια, άνοιγμα βουλεβάρτων και κατασκευές σιδηροδρομικών σταθμών.
Οι πιο ισχυροί είχαν την πρωτοκαθεδρία. Η πρώτη σειρά ήταν κρατημένη μονάχα για εκείνους. Τα μεγάλα ονόματα της χρυσοχοΐας είχαν έρθει για να θεσμοθετήσουν το μπραντ τους ή να το ισχυροποιήσουν. Ηταν έτοιμοι για επίδειξη ισχύος, που σημαίνει ότι είχαν πάει για να κάνουν αγορές. Οι μεγάλες εφημερίδες είχαν ανταποκριτές για να καλύπτουν καθημερινά τις εξελίξεις από έναν πλειστηριασμό που διήρκεσε έντεκα ημέρες και εποπτευόταν από εκατό αστυνομικούς. Επρόκειτο για ένα μοναδικό γεγονός, τη δημοπρασία βασιλικών κοσμημάτων.
Η σημαντικότερη δημοπρασία στην ιστορία της Γαλλίας έγινε τον Μάιο του 1887 στο μουσείο του Λούβρου. Επρόκειτο για ένα μοναδικό γεγονός, καθώς εκποιήθηκαν βασιλικά κοσμήματα σε πλειστηριασμό που διήρκεσε έντεκα ημέρες.
Ενα γεγονός τόσο κόντρα με την ιδιοσυγκρασία, την αισθητική, κυρίως με τις αρχές και την εμμονή των Γάλλων με την ιστορική και την πολιτιστική κληρονομιά, που σήμερα σοκάρει.
Ανά τους αιώνες οι Γάλλοι βασιλείς και αυτοκράτορες είχαν μαζέψει σημαντικά κοσμήματα και σπάνιους πολύτιμους λίθους. Πολλά από αυτά χάθηκαν, εκλάπησαν ή λεηλατήθηκαν σε αναταραχές, συγκρούσεις, έριδες, κυρίως όμως στη Γαλλική Επανάσταση.
Στη δημοπρασία αυτή κάποια κομμάτια εκποιήθηκαν στην αρχική τους μορφή και άλλα αποσυναρμολογήθηκαν. Πέτρες που στόλιζαν τα διαδήματα, τα σπαθιά, τους λαιμούς, τους λοβούς, τα δάχτυλα, τους καρπούς, το πέτο αποσπάστηκαν για να πουληθούν ευκολότερα. Στη δημοπρασία πουλήθηκαν 77.000 τέτοιες πέτρες. Η Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία με το αντιμοναρχικό μένος της εποχής της διέλυσε θεσμικά μία από τις πιο παλιές και όμορφες συλλογές κοσμημάτων στον κόσμο για να τροφοδοτηθεί το εθνικό ταμείο.
Ο πιο επίμονος, επιθετικός, άπληστος θα λέγαμε αγοραστής ήταν ο Τσαρλς Λούις Τίφανι. Ο ιδρυτής της νεοϋορκέζικης εταιρείας Tiffany & Co αγόρασε το ένα τρίτο των τεμαχίων προς πώληση αυτού του πλειστηριασμού. Την ώρα που οι Γάλλοι απέρριπταν το παρελθόν, πλούσιοι Αμερικανοί επιθυμούσαν να αποκτήσουν την πατίνα του παρελθόντος. Και φυσικά, να την επιδείξουν. Η αγορά των κοσμημάτων που ανήκαν στην κόρη της Μαρίας Αντουανέτας και του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, νομίζω δούκισσας του Ανγκουλέμ, ήταν η αφορμή τo 1897 να υποδεχθεί το ζεύγος Μπράντλεϊ Μάρτιν εξακόσιους καλεσμένους στο Waldorf Astoria, σε ένα πάρτι με θέμα «βασιλιάδες και βασίλισσες». Μετέτρεψαν το ξενοδοχείο σε Βερσαλλίες και η σύζυγος είχε την ευκαιρία να περιφέρεται με το διάδημα και τα ρουμπίνια που μεταποιήθηκαν από βραχιόλια σε κολιέ. Υπάρχουν πολλές τέτοιες αμερικανικές ιστορίες γι’ αυτό και πολλά από αυτά τα κοσμήματα βρίσκονται σήμερα –έπειτα από δωρεές– στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν της Ουάσιγκτον.
Το μουσείο του Λούβρου επισήμως δεν εξηγεί πολλά γι’ αυτή τη δημοπρασία. Αναφέρει με νύξεις κάτι για διασκορπισμό και πώληση χωρίς πολλά πολλά. Πουθενά δεν αναφέρεται ότι η δημοπρασία ήταν ένα μοιραίο λάθος. Τώρα άλλαξαν τα πράγματα, ο πρόεδρος, με αφορμή τη διάρρηξη, μιλάει για «προσβολή μιας κληρονομιάς που αγαπάμε διότι είναι η Ιστορία μας», η διευθύντρια του μουσείου για «τεράστιο τραύμα», η υπουργός Εσωτερικών αναφέρεται σε «χαμένη ανεκτίμητη πολιτισμική και ιστορική αξία». Οι λέξεις που ακούγονται είναι επίθεση, εξευτελισμός, ντροπή.
Καθώς η ζωή έχει γυρίσματα, η εταιρεία Tiffanys, που έχτισε την επιτυχία με τη φήμη του «βασιλιά των διαμαντιών» λόγω του πλειστηριασμού, πέρασε το 2021 σε γαλλικά χέρια. Ανήκει στο γκρουπ LVMH του Μπερνάρ Αρνό, ενός μεγάλου ευεργέτη του μουσείου. Ολοι περιμένουν να δουν εάν στο θησαυροφυλάκιό του υπάρχουν κάποια κοσμήματα από αυτή τη δημοπρασία. Εάν τα δωρίσει, θα τοποθετηθούν στην αίθουσα «Απόλλων», επισκεφθείτε την. Εάν βαριέστε τα κοσμήματα, μπορείτε να κοιτάζετε το ταβάνι με τις μεταγενέστερες τοιχογραφίες του Ντελακρουά ή τη θέα στον Σηκουάνα και να σκέφτεστε ότι οι κλέφτες απλώς τοποθέτησαν μια σκάλα και ανέβηκαν, έτσι απλά. Είναι μυθιστορηματικό, και είναι μαγικά μια Τετάρτη βράδυ.
*Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.
