Εχει κάτι κωμικό το να σε συγχωρούν άτομα στα οποία δεν έκανες ποτέ τίποτα κακό. Ατομα από τα οποία δεν ζήτησες ποτέ συγχώρεση. Ο θάνατος του Διονύση Σαββόπουλου έδωσε σε πολλούς την ευκαιρία να επιδείξουν δημοσίως την άτοπη μεγαθυμία τους: Ε, λοιπόν, τον συγχωρούν τον Σαββόπουλο! Που δεν εξέφρασε τις πολιτικές θέσεις τους, που δεν στήριξε ανθρώπους και κινήματα του γούστου τους, που τόλμησε να έχει δική του φωνή, ασύμβατη με τις φωνές που ηχούν στο κόμμα τους, στον πολιτικό τους χώρο ή στο κεφάλι τους. Το κατευόδιο του Σαββόπουλου συνοδεύθηκε από ένα γενικευμένο «Ναι μεν, αλλά». Ναι μεν ήταν ταλαντούχος, αλλά δεν τίμησε το ταλέντο του! Ναι μεν τα έλεγε σωστά στα τραγούδια του, αλλά δεν έζησε με τρόπο που εμείς θεωρούμε συνεπή προς αυτά! Ναι μεν, ειδικά τα τελευταία χρόνια, οι δημόσιες παρεμβάσεις του απείχαν από τα προτάγματα της αριστερής ορθοδοξίας, αλλά του κάνουμε τη χάρη να αναγνωρίσουμε την αξία του έργου του. Ακόμα πιο κωμικό είναι ότι αυτοί που χαρίζουν τη συγχώρεσή τους χωρίς να τους ζητηθεί, συγχωρέθηκαν πρώτοι από τον συγχωρεμένο εν αγνοία τους. Ο Διονύσης Σαββόπουλος σ’ αυτόν τον κόσμο ζούσε. Ηξερε ποιοι θύμωναν μαζί του και ποιοι οργάνωναν επιθέσεις εναντίον του. Ηξερε τις αντιλήψεις των ανθρώπων, καταλάβαινε τα όριά τους και προχωρούσε παρακάτω χωρίς μνησικακία.
Πού ανήκει ο καλλιτέχνης
Δεν έκανε όμως κάτι ο Σαββόπουλος για να αξίζει το διαρκές ζύγισμα των μίζερων τιμητών, ακόμα και την ημέρα του θανάτου του. Για την ακρίβεια, ο καλλιτέχνης τα έκανε όλα σωστά: Μίλησε πρώτα ως δημιουργός και έπειτα ως ελεύθερος πολίτης. Και μίλησε σε όλες τις περιπτώσεις σοφά, απαλλαγμένος από την ανάγκη να επιβληθεί ή να γίνει αρεστός. Δεν προπαγάνδισε, δεν φανάτισε ούτε φανατίστηκε, δεν είχε δόλιους σκοπούς. Κατέγραψε την ελληνικότητα ως θεωρία, στοχασμό και βίωμα με τρόπο τόσο ευφυή και ακριβοδίκαιο, ώστε πέτυχε αυτό που οι περισσότεροι μόνο ονειρεύονται: να γίνει οικουμενικός. Τόσο οικουμενικός, που άρεσε μέχρι και στους επικριτές του, οι οποίοι, σαν κακομαθημένα παιδιά, μπέρδεψαν την αρέσκεια με την ιδιοκτησία. Αποφάσισαν ότι ο Σαββόπουλος τους ανήκει και, ως εκ τούτου, είναι υποχρεωμένος να θέσει την οικουμενικότητά του στην υπηρεσία τους. Να τους εκφράζει μονίμως και σε όλα· να επιβεβαιώνει τις ιδέες τους· να γίνει η μασκότ τους. Μόνο που ο Σαββόπουλος δεν υποσχέθηκε ποτέ κάτι τέτοιο. Το αντίθετο μάλιστα: στάθηκε απέναντι στο κοινό του πολλές φορές και απάντησε στον κομφορμισμό του τελευταίου με πνεύμα προκλητικό και ατίθασο.
Φαινόμενα
Δεν είναι μόνο σαββοπουλικό φαινόμενο η απαξίωση των καλλιτεχνών οι οποίοι αρνούνται να εναρμονιστούν με την ηθική και πολιτική νομιμοφροσύνη που τους επιφυλάσσουν τα ιδεολογικοποιημένα κοινά. Μερίδα του κόσμου τα έβαλε και με τον Μίκη Θεοδωράκη κάποτε, όταν κι εκείνος αρνήθηκε να ακολουθήσει το ρεύμα που κάποιοι ανέμεναν να ακολουθήσει. Αν ο Χατζιδάκις προλάβαινε τα κοινωνικά δίκτυα, θα τα άκουγε κι αυτός για το πόσο «αντιδραστικός» είναι και για το πόσο οι πολιτικές του ιδέες απάδουν προς την τέχνη του. Το πρόβλημα δεν το έχουν οι καλλιτέχνες που «απογοητεύουν». Αλλωστε, δεν είναι δουλειά των καλλιτεχνών να μην απογοητεύουν· δουλειά τους είναι να παράγουν την καλύτερη δυνατή τέχνη, με όποιο κόστος. Το πρόβλημα το έχουν εκείνοι που απογοητεύονται· όσοι πιστεύουν ότι η υψηλή τέχνη, ειδικά αυτή που ενέχει κοινωνικό περιεχόμενο, θεμελιώνει κάποια υποχρέωση του καλλιτέχνη να βρίσκεται σε αδιάλειπτη σύμπνοια με τους αποδέκτες της τέχνης αυτής. Μεγάλοι δημιουργοί σαν τον Σαββόπουλο αγγίζουν τις μάζες, αλλά δεν σκλαβώνονται από αυτές. Ωστόσο, όποιος βρίσκεται σε αναζήτηση καλλιτεχνών-σκλάβων του χειροκροτήματος, δεν χρειάζεται να ανησυχεί· τέτοιοι είναι οι περισσότεροι απ’ όσους σήμερα ποζάρουν ως μεγάλοι. Μόνο που δεν είναι μεγάλοι. Και όσο περισσότερο πασχίζουν να κρατούν το κοινό ικανοποιημένο, τόσο θα λιγοστεύουν οι πιθανότητες να αφήσουν έστω μισό από το αποτύπωμα του «απογοητευτικού» Σαββόπουλου.
