Κλείναμε το χθεσινό σημείωμα με μια αποστροφή του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Τιμ Μάρσαλ αναφορικά για το πώς βλέπουν τη σύγκρουση Ισραήλ και Χαμάς ορισμένες αραβικές χώρες, τόσο οι ηγεσίες τους όσο και μερίδα των κοινωνιών τους. «Το ζήτημα ενός παλαιστινιακού κράτους παραμένει μεν σημαντικό, ωστόσο άλλα ζητήματα, όπως η ανάπτυξη, θεωρούνται πιο επείγοντα», σημειώνει στο βιβλίο που διατρέξαμε κάμποσες μέρες τώρα, «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας» (μτφρ. Σπυρίδων Κατσούλας, εκδ. Διόπτρα).
Ωστόσο, για τον συγγραφέα, οι περισσότερες από αυτές τις χώρες δεν έχουν προχωρήσει μπροστά, «ούτε σε ό,τι αφορά το Ισραήλ ούτε στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα πράγματα».
Ο Μάρσαλ στέκεται σε δύο πολύ γνωστές λογοτεχνικές προτάσεις που σχετίζονται για τη σχέση με το παρελθόν. Η μία ανήκει στον Βρετανό συγγραφέα Λ. Π. Χάρτλεϊ: «Το παρελθόν», είχε γράψει, «είναι μια ξένη χώρα: τα κάνουν όλα διαφορετικά εκεί». Αλλά, σύμφωνα με τον Μάρσαλ, για το μεγαλύτερο κομμάτι της Μέσης Ανατολής, αυτό δεν ισχύει. «Εκεί ταιριάζει καλύτερα η φράση του Ουίλιαμ Φόκνερ: “Το παρελθόν δεν πεθαίνει ποτέ. Δεν είναι καν παρελθόν”».
Βεβαίως, αλλιώς το λέει ο Αμερικανός νομπελίστας και αλλιώς το εννοεί ο Μάρσαλ. Για τον δυτικό άνθρωπο, το ζωντανό παρελθόν μπορεί να είναι ένα στοιχείο πληρότητας και εμπλουτισμού του παρόντος με προοπτική προς το μέλλον. Μπορεί φυσικά να είναι και ένα βαρίδι που δεν σου επιτρέπει να προχωρήσεις. Είναι αυτή η δεύτερη πτυχή που σκέφτεται ο Μάρσαλ σε ό,τι αφορά τη Μέση Ανατολή. Μια περιοχή όπου το παρελθόν, με τον τρόπο που χαράχτηκαν κάποτε τα σύνορα, καταδυναστεύει το παρόν και ακυρώνει το μέλλον.
«Η λύση», γράφει ο Μάρσαλ, «δεν είναι τόσο απλή όσο το να φύγουν γρήγορα από τη μέση οι αυταρχικοί ηγέτες. Μια τόσο ριζοσπαστική αλλαγή εγκυμονεί τον κίνδυνο του χάους».
Συνήθως, το έχουμε δει πολλές φορές αυτό, η πτώση αυταρχικών ηγετών δεν σηματοδότησε ένα άλμα προς τα μπροστά. Χώρες, κοινωνίες, κουλτούρες για τις οποίες οι έννοιες της δημοκρατίας, του πλουραλισμού, της ανοχής είναι μια άγνωστη χώρα, το πέρασμα από μια κατάσταση σε μια τελείως διαφορετική δεν γίνεται ποτέ εύκολα – αν γίνει ποτέ. Η Αραβική Ανοιξη ήταν μια τέτοια περίπτωση: υποσχέθηκε πολλά περισσότερα απ’ όσα κατάφερε στο τέλος.
Το θέμα με τους αυταρχικούς ηγέτες, και όχι μονάχα στη Μέση Ανατολή, είναι ότι παραμένουν προσκολλημένοι σε κάποιο «ένδοξο παρελθόν». Ο Ερντογάν νοσταλγεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία· ο Πούτιν νοσταλγεί τη σοβιετική αυτοκρατορία ως συνέχεια της τσαρικής Ρωσίας.
Ο Μάρσαλ κλείνει το κεφάλαιο της Μέσης Ανατολής με μια πολύ ωραία πρόταση από το Κοράνι: «Ο άνθρωπος που ζει στο παρελθόν είναι σαν κάποιον που προσπαθεί να πριονίσει τα πριονίδια».
