Το κακό με τον ακαδημαϊκό λόγο στην Ελλάδα είναι οι προθέσεις του· ότι εκείνοι που τον εκφέρουν, συχνά τον χρησιμοποιούν δολίως, με πνευματική ανεντιμότητα, για να επιστημονικοποιήσουν την πολιτικοδογματική θέση τους. Το είδαμε στην υπόθεση του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου: αν το θέλουν, ο κοινωνιολόγος, ο ιστορικός, ο πολιτικός επιστήμων και ο νομικός θα βρουν τρόπο για να προσδώσουν κύρος στη σοφιστεία: το μνημείο είναι και δεν είναι μνημείο· το σεβόμαστε και δεν το σεβόμαστε· το καταπατούμε και δεν το καταπατούμε· η ταυτότητά του είναι και δεν είναι συγκεκριμένη· ο λαός τη διαμορφώνει αλλά δεν τη διαμορφώνει κιόλας. Η σχετικοποίηση είναι βασικό συστατικό του μεταπολιτευτικού στάτους κβο: τίποτα δεν είναι απόλυτο, εκτός από το δικαίωμα του κρίνοντος να διασπά την απολυτότητα. Οχι από ανοιχτομυαλιά· από συμφέρον.
Μέσα κι έξω από τον κύκλο
Βέβαια, η εννοιολογική γενναιοδωρία με την οποία συγκροτήθηκε το «consensus» σχετικά με τις άπειρες χρήσεις του μνημείου και του ευρύτερου χώρου του δεν έχει σχέση με το δρώμενο της απεργίας πείνας του Πάνου Ρούτσι. Ο άνθρωπος κάποια στιγμή θα αποχωρούσε από το σημείο, νικητής ή ηττημένος· δεν θα ταυτιζόταν ο Αγνωστος Στρατιώτης με τον δυστυχή πατέρα για πάντα. Επίσης, η μεταμόρφωση του μνημείου προηγήθηκε της δικής του εγκατάστασης. Η διακαής επιθυμία για αταξία και μάλιστα ιδεολογικοποιημένη (είναι δημοκρατικώς επιβεβλημένες ενέργειες οι μικροβανδαλισμοί, τα βαψίματα και το στήσιμο σκηνών!) εντάσσεται σε μια ευρύτερη εκστρατεία ιδιοποίησης της πόλης από ομάδες που αντιλαμβάνονται τη δημόσια περιουσία ως μια κοσμική προέκταση της ιδιωτικής τους: ο χώρος είναι δικός τους και των φίλων τους (κυριολεκτικών, ιδεολογικών, κομματικών). Ο κύκλος μπορεί να γίνει αρκετά ευρύς, αρκεί να μυηθείς στους κώδικές του και να αναπαραγάγεις τη ρητορική εκείνων που τον «χαράσσουν». Σε κάθε άλλη περίπτωση, είσαι ανεπιθύμητος.
Η χρήση του χώρου
Αυτό όμως που κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν όσοι ενθαρρύνουν την κατάληψη δημόσιων χώρων με ρομαντικά ή ψευδονομικά προσχήματα (πρόκειται περί ιερής διαμαρτυρίας!/Πρόκειται περί δημοκρατικού δικαιώματος!) είναι ότι η κατάληψη δεν συνιστά απλή χρήση, αλλά διαρκή. Η χρονική διάρκεια και τα περαιτέρω χαρακτηριστικά μονιμότητας που αυτή φέρει (από τις σκηνές και τις μπογιές μέχρι τις γλάστρες) προσβάλλουν το δικαίωμα των υπολοίπων να κάνουν χρήση του ίδιου χώρου. Αυτός είναι και ο λόγος που η συζήτηση για το τι είναι και τι δεν είναι το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου, είναι τελικά εκτός θέματος (όταν δεν γίνεται απλώς εκ του πονηρού). Η ιερότητα του μνημείου είναι ένα συμβολικό θέμα που μπορούμε να διαπραγματευόμαστε αιωνίως σε θεωρητικό επίπεδο. Το πρακτικό θέμα, ωστόσο, είναι άλλο: πόσο δημόσιος είναι ο χώρος που κάποιοι μονοπωλούν και ορίζουν κατά το δοκούν; Πώς θεμελιώνεται το δημοκρατικό δικαίωμα χρήσης του, όταν η χρήση επιβάλλεται και αποκλείει τις άλλες;
Μια πλατεία για κάθε αίτημα
Είναι πολλά τα κοινωνικά αιτήματα που μπορούν να προκαλέσουν συγκινησιακή φόρτιση σε ομάδες ίδιες ή διαφορετικές από όσες κινητοποιήθηκαν για το δυστύχημα των Τεμπών. Οι Ελληνες γενικώς δεν έχουν πρόβλημα ευαισθητοποίησης απέναντι στο άδικο και στη συμφορά. Θα ήταν λειτουργικό για καθένα από τα αιτήματα αυτά να καταλαμβανόταν κι από μια μεγάλη πλατεία, με μνημείο ή χωρίς; Θα ήταν συνετό να άλλαζε η μορφή και η χρήση του δημόσιου χώρου για κάθε περιστατικό που μπορεί να εξάψει το συλλογικό αίσθημα; Τα Τέμπη ήταν βέβαια μια εξαιρετική περίπτωση, αλλά δεν είναι η μοναδική τραγωδία που απασχόλησε ή θα απασχολήσει την κοινή γνώμη. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε: αν η επόμενη τραγωδία δεν λάβει αντικυβερνητικό χαρακτήρα, δεν εκτοξεύσει τα ποσοστά αντισυστημικών κομμάτων και δεν δώσει χώρο σε παλαιστινιακές σημαίες, θα λάβει την ίδια νομιμοποίηση να κυριαρχήσει στον δημόσιο χώρο;
Ενας οδηγός για αυτογκόλ
Η απάντηση της κυβέρνησης στον αναβρασμό που προκάλεσε η πρόθεσή της να απο-ακτιβιστικοποιήσει το μνημείο ήταν ένα αυτογκόλ τόσο σε επικοινωνιακό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Ενα ζήτημα δημοκρατικής διαχείρισης του δημόσιου χώρου μετατράπηκε σε ζήτημα ερμηνείας ενός μνημείου, λες και ενδιαφέρει την κοινωνία τι πιστεύουν η Αριστερά και η Δεξιά για τη διαχρονία των συμβόλων. Επειτα, το συμβολικό έγινε διαχειριστικό: ποιο υπουργείο θα αναλάβει την προστασία του μνημείου; Τι θα περιλαμβάνει η προστασία, απλή συντήρηση ή και καταστολή παράνομων εγκαταστάσεων σε αυτό; Η εντελώς αχρείαστη πάσα στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας (για τους γνωστούς λόγους εσωκομματικού ανταγωνισμού) ενεργοποίησε, όπως θα μπορούσε να αναμείνει και ο πλέον άσχετος, τα στερεότυπα αντανακλαστικά της αριστερόστροφης υστερίας. Ο Μητσοτάκης θα κατεβάσει τα τανκς! Φέρνουν τον στρατό για να φιμώσει τον κόσμο! Χούντα! Τελικά, η κυβέρνηση αναδιπλώθηκε στο περίπου: ο Αγνωστος Στρατιώτης φαίνεται πως είναι τόσο μεγάλη υπόθεση, ώστε στην προστασία του θα συμβάλουν δύο υπουργεία, το τρομακτικό και το λιγότερο τρομακτικό· επιπλέον, ο χώρος θα απαλλαγεί από τα παραφερνάλια της διαμαρτυρίας, όμως όχι κι από τα ονόματα των θυμάτων. Αυτά θα μείνουν εκεί, ανοιχτά σε ερμηνείες, όπως το μνημείο.
