Εάν γράψεις στο ChatGPT «Τέχνη της διπλωματίας», θα σου απαντήσει «Η ικανότητα να χειρίζεται κανείς διεθνείς σχέσεις, διαπραγματεύσεις και συγκρούσεις με τρόπο ευέλικτο, ευφυή και αποτελεσματικό». Διδακτική απάντηση από εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης. Πράγματι, το διεθνές περιβάλλον είναι κατά κανόνα ρευστό, αβέβαιο και πάντα συντελούνται σημαντικές αλλαγές στον συσχετισμό δυνάμεων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ερμηνεύεις σωστά τις εξελίξεις, να διαβάζεις ορθά τον συνομιλητή σου και να προσαρμόζεις ανάλογα την πολιτική σου.
Η άκομψη ματαίωση της συνάντησης Μητσοτάκη – Ερντογάν δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Τα διαδικαστικά, όπως μετέδωσε η «Μιλιέτ», μπορεί να ενόχλησαν και να ήταν η δικαιολογία, αλλά στην πραγματικότητα οι σχέσεις έχουν πάρει την κατηφόρα εδώ και καιρό. Με τον Ερντογάν να κατηγορεί την κυβέρνηση για αθέτηση υποσχέσεων, έχει διαρραγεί και η όποια εμπιστοσύνη. H ματαίωση αποτυπώνει αλλαγή στην πολιτική των «ήρεμων νερών».
Πραγματιστής, με επιθετική συμπεριφορά, ο Ερντογάν κινείται σε πολλά μέτωπα, αλλάζει ιδεολογικές θέσεις και αναπροσαρμόζει τη στρατηγική και τις συμμαχίες του, εκμεταλλευόμενος τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Ο προβληματικός επί προεδρίας Μπάιντεν, αναγνωρίζεται πλέον ως καλός φίλος του Τραμπ και σημαντικός παράγοντας περιφερειακής σταθερότητας. Εν ολίγοις, έχει καταστεί χρήσιμος σε διεθνές επίπεδο.
Με αυτά τα δεδομένα, η κυβέρνηση θα πρέπει να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Οι αντιφάσεις της ελληνικής πολιτικής έναντι της Τουρκίας είναι ορατές. Αντίφαση ανάμεσα στις δημόσιες δηλώσεις για το περιεχόμενο των διμερών συνομιλιών και το τι συζητείται και παραχωρείται στην πραγματικότητα. Αντίφαση ανάμεσα στην εντυπωσιακή αναδιάρθρωση και ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων, που ενδυναμώνει τη διπλωματία, και την κατευναστική πολιτική η οποία δημιουργεί τετελεσμένα, καθώς στην πράξη δεν υπάρχει αντίδραση. Αντίφαση ανάμεσα στην πρώτη τετραετία με την επέκταση των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο και τις συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ και στη δεύτερη, με θαλάσσια πάρκα μόνο εντός των χωρικών υδάτων, αναστολή της πόντισης του καλωδίου 600 μέτρα πέρα από τα 6 ν.μ. και σιγή ιχθύος τόσο για την επέκταση των χωρικών υδάτων νοτίως και δυτικά της Κρήτης όσο και για το κλείσιμο των κόλπων με ευθείες γραμμές βάσης. Πρόβλημα εκτίμησης των εξελίξεων, με την εξωτερική μας πολιτική να μη δημιουργεί γεγονότα αλλά να τα παρακολουθεί και στη συνέχεια να παρεμβαίνει πυροσβεστικά (Λιβύη, Αίγυπτος). Η πολιτική αυτή δεν οδηγεί σε λύσεις και δεν αποφεύγουμε την επεκτατική πίεση και τις κρίσεις. Εγκλωβισμένη στην πράξη στα 6 ν.μ., η Ελλάδα θα πρέπει να αναζητήσει υποκατάστατο πολιτικής.
Η πραγματικότητα καλπάζει και απαιτεί ένα συνεκτικό και ενοποιητικό αφήγημα με σταθερές θέσεις και διαφάνεια, το οποίο επιπροσθέτως θα αξιοποιεί ευνοϊκές δηλώσεις, δεσμεύσεις, συμφωνίες που φαίνεται να έχουν ξεχαστεί στο βάθος του χρόνου. Υπενθυμίζω τη δήλωση της 15ης Ιουλίου 1996 που υιοθέτησε η Ε.Ε. Ανέφερε ότι οι σχέσεις με την Τουρκία πρέπει να βασίζονται σε σαφή δέσμευση προς την αρχή του σεβασμού του διεθνούς δικαίου, των συμφωνιών και της σχετικής διεθνούς πρακτικής, ότι οι διαφορές πρέπει να επιλύονται αποκλειστικά βάσει του διεθνούς δικαίου και ότι οι περιπτώσεις διαφορών που δημιουργούνται από εδαφικές διεκδικήσεις, όπως το ζήτημα των Ιμίων, πρέπει να υποβάλλονται στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Είναι, όμως, και κάτι άλλο. Το διεθνές κύρος της Ελλάδας ενδυναμώνεται όταν διεκδικεί ουσιαστικό ρόλο στα διεθνή δρώμενα. Αυτό προφανώς δεν σημαίνει ότι με ελληνική μεσολάβηση θα λυθούν τα μεγάλα διεθνή προβλήματα. Σημαίνει ότι η Ελλάδα οφείλει να αναπτύσσει πρωτοβουλίες επιβοηθητικές. Να θυμίσω κάποιες από το παρελθόν. Πρωτοβουλίες για τη Διαβαλκανική συνεργασία στη δεκαετία του ’70, τις ανεπίσημες πολυμερείς συναντήσεις στη δεκαετία του ’80 για το Παλαιστινιακό (Διάλογοι της Ρόδου), το Μεσογειακό Φόρουμ με τη συμμετοχή 13 χωρών της Μεσογείου τον Σεπτέμβριο 1981, τη Διακήρυξη της Κέρκυρας για τη στήριξη της Ε.Ε. προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης το 1994, πολλές πρωτοβουλίες για τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούσαν την Ε.Ε., τη συνοχή και την αλληλεγγύη, τα διαρθρωτικά ταμεία, τη διαρθρωτική μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας. Οι πρωτοβουλίες αυτές επιτρέπουν να ομιλείς με ισχυρότερη φωνή στη διεθνή σκηνή, αλλά και να προβάλλεις πιο αποτελεσματικά ζωτικά ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Κλείνω με το εξής: Οι επισκέψεις στον Λευκό Οίκο έχουν τίμημα, ρίσκο και απρόβλεπτες συνέπειες, ακόμη και όταν η σχέση πατά σε αισθήματα φιλίας και εκτίμησης, όπως είδαμε στη συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν. Δεν ήταν μόνο η δήλωση «αυτός ο Ερντογάν ξέρει για νοθευμένες εκλογές καλύτερα από τον καθένα», αλλά και οι σκληροί όροι που τέθηκαν για την απόκτηση των F-35.
Ο Τραμπ ασκεί πολιτική με το δόγμα «προτεραιότητα στο εθνικό συμφέρον», χωρίς να συνιστούν προτεραιότητα αρχές και αξίες. Αν αλλάξει ρότα προς τα ελληνοτουρκικά, το κριτήριο για την επίτευξη συμφωνίας δεν θα είναι το διεθνές δίκαιο. Ας συγκρατήσουμε ότι οι σχέσεις της Ελλάδας με τις ΗΠΑ είναι πυκνές και αναπτύσσονται σταθερά σε υπουργικό επίπεδο. Ας τις καλλιεργήσουμε εκεί μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο, προβάλλοντας τα όσα σημαντικά έχουμε παραχωρήσει και διεκδικώντας τα ανταλλάγματα που δικαιούμαστε.
*Ο κ. Κωνσταντίνος Μπίτσιος είναι πρέσβης ε.τ.
