Το κινητό μού θύμισε τις προάλλες μια φωτογραφία που είχα τραβήξει πριν από χρόνια στην Ιερουσαλήμ – σ’ ένα μαγαζάκι που είχε κρεμασμένα μπλουζάκια στον τοίχο. Στη μία πλευρά, την αριστερή, όλα φιλοπαλαιστινιακά· στη δεξιά, όλα φιλοϊσραηλινά – στη μία ο Αραφάτ, στην άλλη το IDF. Εβγαζα τη φωτογραφία σκεπτόμενος ότι είχα μπροστά μου ένα ακόμη παράδειγμα της σχεδόν ενοχλητικής προσαρμοστικότητας του διαχωρισμού Αριστεράς – Δεξιάς στην εκάστοτε πολιτική ζωή.
Η διάκριση Αριστεράς – Δεξιάς ενυπάρχει μέσα σε μια βαθιά παραδοξότητα. Από τη μία, βρίσκεται παντού: κάθε θέμα που ανακύπτει, είτε σημαντικό είτε ασήμαντο, μας «χωρίζει» σε δύο στρατόπεδα. Αυτά δεν είναι πάντα σταθερά, αλλά συχνά το πού ανήκει ο καθένας μπορεί να προβλεφθεί από την ιδεολογική του αυτοτοποθέτηση. Χαρακτηριστικά, σε μια παλαιότερη έρευνα είχαμε βρει πως το σχήμα Αριστερά – Δεξιά εξηγούσε ποιος προτιμούσε τον Αντετοκούνμπο και ποιος τον Τσιτσιπά.
Από την άλλη, εδώ και πολλά χρόνια παρατηρείται διεθνώς μια τάση αποποίησης της ταμπέλας Αριστερά – Δεξιά. Στη χώρα μας αυτό είχε ήδη εμφανιστεί παλιότερα, ασύμμετρα μάλιστα, ως παράγωγο ενός γενικότερου φαινομένου, της στιγματοποίησης της ιδεολογίας –εν προκειμένω σε εμάς της δεξιάς, αλλού της αριστεράς– που αποτέλεσε το πλαίσιο αναφοράς της πιο πρόσφατης δικτατορίας. Ομως το φαινόμενο είναι πια γενικευμένο και σαφώς πιο συμμετρικό. Θυμηθείτε την πρώτη, άκαρπη είναι η αλήθεια, προσπάθεια των Podemos («Μπορούμε») στην Ισπανία, ή τις προσπάθειες του δικού μας Ποταμιού, να σταθούν με κάθε τρόπο «πέρα από» τον άξονα Αριστερά – Δεξιά.
Αν θέλουμε να συνεχίσει να κυβερνά το «θεσμικό κέντρο», ίσως θα πρέπει και οι ίδιοι να πάψουμε να κρυβόμαστε ιδεολογικά πίσω του.
Κάτι παρόμοιο έκανε εξαρχής και ο Μακρόν στη Γαλλία: προσπάθησε να εισέλθει στη σκηνή υπερβαίνοντας τις ιδεολογικές γραμμές. Και κάπου εδώ μπαίνουν στην εξίσωση οι πολιτικοί θεσμοί. Σ’ ένα ημιπροεδρικό σύστημα, όπου ο αρχηγός του πολιτεύματος εκλέγεται άμεσα, κάτι τέτοιο μοιάζει βατό: οι προεδρικές εκλογές είναι πρωτίστως εκλογές προσώπων και μετά εκλογές κομμάτων. Το ξέρουμε ήδη από την εμπειρία της Λατινικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Ομως τα κοινοβούλια δεν γεμίζουν με πρόσωπα· γεμίζουν με κόμματα. Αν τίποτα άλλο δεν ήταν αρκετό, το παράδειγμα της Λιβύης –όπου ένα κοινοβούλιο προσώπων κατέληξε να σχηματίσει αρχικά κοινοβουλευτικές ομάδες που σταδιακά και ενδογενώς άρχισαν να παίρνουν τη μορφή κομμάτων– αρκεί για να μας δείξει πως ακόμη και αν δεν χρειαζόμαστε τα κόμματα για άλλα πράγματα, τα έχουμε ανάγκη για κάτι θεμελιώδες: να «πακετάρουν» πολιτικές – να μειώνουν τις διαστάσεις του πολιτικού ανταγωνισμού. Και αυτό το πακετάρισμα δεν γίνεται σε ιδεολογικό κενό, αλλά εντός ενός χωρικού πλαισίου.
Το ποιο ακριβώς θα είναι το περιεχόμενο αυτών των συντεταγμένων μπορεί εν πολλοίς να διαφέρει. Η «α-ιστορική» και «α-πολιτική» φύση των όρων Αριστεράς – Δεξιάς τούς καθιστά ταυτόχρονα και ευέλικτους – μπορούν να ενωθούν κάτω από έναν κοινό άξονα, χωρίς να δεσμεύουν το ίδιο γεωγραφικό ή χρονικό περιεχόμενο. Δεσμεύουν όμως τον εκάστοτε πολιτικό ανταγωνισμό. Κάπως έτσι, όσοι επιχειρούν να σταθούν στο κέντρο, ακριβώς επειδή θέλουν να υπερκεράσουν τον άξονα, καταλήγουν τελικά να συνθλίβονται ανάμεσά τους. Μοιάζει με μια άκαρπη προσπάθεια να διατηρήσεις ένα κέρμα όρθιο. Κι όμως, το πάθημα του Μακρόν μαρτυρά και κάτι ακόμη – κάτι που μοιάζει να αναιρεί τη σπουδαιότητα της ίδιας της διάκρισης Αριστεράς – Δεξιάς. Γιατί υπάρχει αυτό το αδιέξοδο στη Γαλλία; Από τη μια, επειδή ο Μακρόν δεν θέλει να ρίξει το κέρμα προς τη μία ή την άλλη πλευρά· από την άλλη, επειδή πλέον υπάρχει και μια διαφορετική γραμμή διαίρεσης. Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που ένας Γάλλος πρόεδρος θα συγκυβερνούσε με πρωθυπουργό άλλης ιδεολογικής πλευράς – έχουμε ζήσει «συγκατοικήσεις» στο παρελθόν. Θα ήταν όμως η πρώτη φορά που αυτό θα συνέβαινε όχι ανάμεσα σε κεντρομόλα κόμματα, αλλά ανάμεσα σε ένα θεσμικό κόμμα και ένα κόμμα εκτός του συνταγματικού τόξου, το Εθνικό Μέτωπο. Οσο σημαντική κι αν παραμένει η διάκριση Αριστεράς – Δεξιάς, άλλο τόσο κρίσιμη πολιτειακά έχει γίνει πια η διάκριση κέντρου και άκρων. Και εδώ κάπως φαίνεται και το παράδοξο: αν θέλουμε να συνεχίσει να κυβερνά το «θεσμικό κέντρο», ίσως θα πρέπει και οι ίδιοι να πάψουμε να κρυβόμαστε ιδεολογικά πίσω του.
*O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
