Η ελληνική κοινή γνώμη βρίσκεται σε μόνιμη σύγχυση σχετικά με τους θεσμούς και τις λειτουργίες τους. Το γεγονός ότι είναι τόσο πολλοί όσοι πιστεύουν πως για τις αποφάσεις της Δικαιοσύνης ευθύνεται η κυβέρνηση δεν είναι ενδεικτικό μόνο μιας πολιτισμικής έφεσης στην καχυποψία, αλλά και μιας ευρύτερης γνωστικής ανεπάρκειας. Κάποιοι δηλαδή αγνοούν πράγματι τη διάκριση των εξουσιών και πιστεύουν στ’ αλήθεια ότι τα αιτήματα του απεργού πείνας Πάνου Ρούτσι εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του υπουργικού συμβουλίου. Ετσι, μέχρι να γίνουν δεκτά τα αιτήματα, τη μη έγκρισή τους τη χρεωνόταν η εκτελεστική εξουσία· όταν πια έγιναν δεκτά, δεν υπήρχε κάποιος να εισπράξει τον έπαινο: οι αρμόδιοι δικαστικοί λειτουργοί λογίζονται ως ανύπαρκτοι ή χειραγωγούμενοι και η κυβέρνηση είναι η κυβέρνηση, άρα ακόμη κι όταν υποθετικά κάνει αναρμοδίως αυτό που της ζητάμε, εξακολουθεί να αποτελεί εχθρό. Ο έπαινος τελικά αποδόθηκε στον αγώνα του απεργού. Ποιος φταίει όμως για τις επάλληλες παρανοήσεις; Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι οι πολίτες δικαιούνται να δηλώσουν άγνοια για το πώς λειτουργεί το κράτος, οι πολιτικοί υποτίθεται ότι ξέρουν. Γιατί διαιωνίζουν την παρεξήγηση; Δεν θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει η άποψη του ενός υπουργού ή του άλλου βουλευτή για μια εκκρεμή ποινική υπόθεση κι εκείνοι από τη μεριά τους δεν θα έπρεπε να την εκφράζουν. Οι θετικές ή αρνητικές τοποθετήσεις για ζητήματα που άπτονται της Δικαιοσύνης θρέφουν και την αμάθεια και την καχυποψία.
Η αλήθεια πίσω από το στερεότυπο
Οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν στο έργο της Δικαιοσύνης, λέει ο αντίλογος. Το έχουμε δει να συμβαίνει, άρα πώς ξέρουμε ότι δεν συμβαίνει πάντα; Η ταύτιση του προβλήματος ενός θεσμού με τον ίδιο τον θεσμό είναι μια παράλογη γενίκευση που, ύπουλα και μεθοδικά, καταργεί την ανάγκη του. Αφού η δικαστική έρευνα και η δίκη είναι αναξιόπιστες διαδικασίες, ας τις παραμερίσουμε εντελώς. Ας αποφασίζει για τα πάντα το κοινό περί δικαίου αίσθημα (άγνωστο διά τίνος θα αποφαίνεται, ίσως μέσω του μεγαλύτερου φωνακλά). Οσοι βλέπουν μονίμως κυβερνητικές παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη δεν έχουν πρόβλημα με τις παρεμβάσεις ως πρακτική, αλλά με την κατεύθυνση των παρεμβάσεων· με το ότι δεν εξυπηρετούν την εκδοχή των πραγμάτων στην οποία ελπίζουν. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι από μόνο του το γεγονός πως μια δικαστική/εισαγγελική κρίση αργεί ή δεν μας ικανοποιεί, δεν αποτελεί τεκμήριο αδικίας ή κυβερνητικής παρέμβασης. Το σκεπτικό βάσει του οποίου τα αιτήματα του απεργού πείνας ικανοποιήθηκαν είναι η απόδειξη: δεν επρόκειτο περί συνωμοσίας· δεν είχαν λόγο οι εισαγγελικές αρχές να συμβάλουν στο μαρτύριο ενός χαροκαμένου πατέρα. Για να προωθήσουν όμως τα αιτήματά του χωρίς να αυθαιρετήσουν, έπρεπε να βρουν το κατάλληλο νομικό έρεισμα. Και το βρήκαν. Η Δικαιοσύνη δεν είναι εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης για τη διεκπεραίωση ηθικών αξιώσεων. Κινείται βάσει κανόνων, μηχανισμών και γραφειοκρατίας.
Ελληνικός κανόνας
Την ελαττωματική σχέση των πολιτών με τους θεσμούς δεν τη μαρτυράει τόσο η απεργία πείνας ως πράξη απελπισίας ενός προσώπου, όσο η υποστήριξη της πράξης από αναρίθμητα άλλα πρόσωπα ως ενδεδειγμένου τρόπου άσκησης πίεσης. Υπάρχει σε αυτήν την υποστήριξη κάτι ωμά ρεαλιστικό και αφοπλιστικά στενάχωρο: περισσότερο από ακραία, η απεργία πείνας θεωρήθηκε απαραίτητη· κι αυτό γιατί η εξωφρενικότητα είναι πάντα κομμάτι της ελληνικής πραγματικότητας. Ανεξάρτητα από το αν οι ασκούντες εξουσία στην Ελλάδα την ασκούν όσο πλημμελώς πιστεύουμε, στο τέλος της ημέρας κανείς δεν πείθεται ότι το κράτος θα λειτουργήσει όπως πρέπει. Η ουσία της υπόθεσης είναι ότι έχουμε συνηθίσει την αναξιοπιστία τόσο, ώστε να θεωρούμε ότι ένας απεργός πείνας καθηλωμένος στο Σύνταγμα είναι μια φυσιολογική παράμετρος του ελληνικού κανόνα. Ο Πάνος Ρούτσι μπορεί να δασκαλεύτηκε από τη δικηγόρο του· μπορεί δικαιολογημένα να αγνοεί ότι η Δικαιοσύνη δεν είναι προσωποπαγές σέρβις· σίγουρα όμως δεν κάνει λάθος αν πιστεύει ότι, σ’ αυτή τη χώρα, το να φτάνεις στα άκρα είναι συχνά ο μόνος τρόπος να βγάλεις άκρη.
