Η πρώτη φάση του σχεδίου Τραμπ αρχικά για την κατάπαυση του πυρός και σε βάθος χρόνου για την ειρήνευση στη Γάζα ολοκληρώθηκε την περασμένη Πέμπτη με την υπογραφή σχετικής συμφωνίας ανάμεσα σε Χαμάς και Ισραήλ. Τις επόμενες μέρες θα γίνει ανταλλαγή Παλαιστινίων αιχμαλώτων με Ισραηλινούς ομήρους αλλά και τις σορούς όσων δεν βρίσκονται στη ζωή. Αυτή η διαδικασία για αντικειμενικούς λόγους ενδέχεται να κρατήσει περισσότερο όχι μόνο για λόγους ταυτοποίησης, αλλά γιατί ως μέτρο αυτοπροστασίας τα στελέχη της Χαμάς δεν επικοινωνούν μεταξύ τους με σύγχρονους τρόπους, οπότε εναπόκειται σε αγγελιαφόρους να μεταφέρουν το μήνυμα της συμφωνίας και να ζητήσουν την απελευθέρωση κάποιων ομήρων και την επιστροφή των σορών.
Σήμερα βιώνουμε μια στιγμή προσωρινής ανακούφισης για όλα τα μέρη. Ο Τραμπ έχει επιτέλους στα χέρια του μια διπλωματική επιτυχία που μπορεί να «πουλήσει» στο εσωτερικό του. Η ανάμειξή του στα μέτωπα της Νοτιανατολικής Ασίας, του Καυκάσου και των Βαλκανίων είχε μηδενική απήχηση στους ψηφοφόρους του. Στη Γάζα πρόκειται να τερματιστεί μια αιματοχυσία που διαρκεί δύο χρόνια και μέσα από τη συμφωνία – πλαίσιο που έχει προτείνει, εφόσον αυτή υλοποιηθεί στην ολότητά της, θα διαμορφωθούν οι συνθήκες για μια εντελώς νέα κατάσταση στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Ακόμη και οι πιο καχύποπτοι ισχυρίζονται ότι εφόσον λάβει χώρα το πολύ καλό σενάριο, τότε ίσως βρεθούμε ένα βήμα παρακάτω από εκεί που ήμασταν μετά το Οσλο. Στο μεσοδιάστημα, αν τηρηθούν τα συμφωνηθέντα και γίνουν βήματα προς την αποκατάσταση της τάξης στη Γάζα, την ανοικοδόμησή της και τη μεταβίβαση της εξουσίας σε μια παλαιστινιακή διοίκηση που θα προκύψει από εκλογές, η επαναφορά στις Συμφωνίες του Αβραάμ, αυτή τη φορά με τη συμμετοχή της Σαουδικής Αραβίας, ενδέχεται να γίνει πραγματικότητα. Οι τρεις χώρες που μεσολάβησαν, το Κατάρ, η Αίγυπτος και η Τουρκία, πιστώνονται την αλλαγή στάσης της Χαμάς και εύλογα θα διεκδικήσουν ειδικό ρόλο στη Λωρίδα της Γάζας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Διευκολύνοντας μάλιστα και το Ισραήλ δεν θα πρέπει να αποκλείουμε με αμερικανική παρέμβαση την αναθεώρηση των σχέσεών τους επί τα βελτίω. Πιθανότατα όχι άμεσα, αλλά αργότερα, ανάλογα και με το αποτέλεσμα των εκλογών στο Ισραήλ, οι οποίες πρέπει να διεξαχθούν το αργότερο τον Οκτώβριο του 2026.
Ο Νετανιάχου, από την πλευρά του, καταφέρνει να επιστρέψει τους ομήρους, ικανοποιώντας με μεγάλη καθυστέρηση αλλά και σημαντικές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό το παλλαϊκό αίτημα. Ερμηνεύοντας τη συμφωνία βάσει του δικού του αφηγήματος, μπορεί να υποστηρίξει ότι το Ισραήλ έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο και πως τελικά ωφελείται από τη σαλαμοποίηση της συμφωνίας, καθώς είναι σε θέση ως ο ισχυρότερος παίκτης να ορίζει το κάθε επόμενο βήμα. Σε πρώτη φάση διατηρεί τον έλεγχο περίπου του 55%-60% της Γάζας και ακόμη και στην τελευταία φάση δεν είναι ξεκάθαρο αν η ζώνη ασφαλείας πρόκειται να είναι εντός ή περιμετρικά αυτής.
Θα καταφέρει άραγε ο Τραμπ να λειτουργήσει εκτός από καταλύτης και ως φόβητρο έναντι όλων για να μην απαξιωθεί το εκ των πραγμάτων εύθραυστο σχέδιό του;
Η Χαμάς γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να παραδώσει το σύνολο του εξοπλισμού της, ωστόσο ο επανεξοπλισμός της υπό τις παρούσες συνθήκες είναι σχεδόν απίθανος. Ομως θα έχει χρόνο να ανασυγκροτηθεί, να διατηρήσει την ιδεολογία της και να μεταμορφωθεί τύποις, αλλάζοντας όνομα, αλλά όχι απόψεις. Πιθανόν να προσβλέπει στις εκλογές, όταν και εφόσον αυτές διεξαχθούν, ώστε να επανακάμψει πολιτικά ή να εκμεταλλευθεί τις συνθήκες των δύο τελευταίων ετών για να πετύχει τη ριζοσπαστικοποίηση του νεανικού πληθυσμού της Γάζας. Ετσι κι αλλιώς, στην παρούσα φάση, η δημοτικότητά της στη μεν Δυτική Οχθη υπολογίζεται περίπου στο 30%, στη δε Γάζα κάτω από το 20%. Θα ισχυριστεί βέβαια ότι θυσιάστηκε για να επιτευχθεί η πολυπόθητη κατάπαυση του πυρός, στο δε μέλλον –αν κιόλας η συμφωνία για τη Γάζα λειτουργήσει ως πρόκριμα για μια ανάλογη αναφορικά με τη Δυτική Οχθη– πως χάρη σε αυτή το Παλαιστινιακό επανήλθε στο προσκήνιο και μάλιστα με προοπτική επίλυσης.
Σε κάθε περίπτωση, οι αμέσως επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι. Πώς και από ποιους θα επιβλέπεται η εφαρμογή της κατάπαυσης του πυρός, από πού (ΟΗΕ;) θα εξουσιοδοτηθεί η διεθνής ειρηνευτική δύναμη, ποιοι θα τη στελεχώσουν, ποιος θα ασκεί τη διοίκηση επί του πεδίου, πώς θα συνυπάρξει ο ισραηλινός στρατός με το παλαιστινιακό στοιχείο, ποιο είναι το σημείο ανοχής έναντι σποραδικών παραβιάσεων της εκεχειρίας, κατά πόσον η Χαμάς θα εκμεταλλευθεί τις συνθήκες αναρχίας που θα επικρατούν το πρώτο χρονικό διάστημα ώστε να κουμαντάρει την κατάσταση και υπό ποιους όρους θα γίνει η μεταβίβαση εξουσίας σε μια παλαιστινιακή δύναμη. Θα καταφέρει άραγε ο Τραμπ να λειτουργήσει εκτός από καταλύτης και ως φόβητρο έναντι όλων για να μην απαξιωθεί το εκ των πραγμάτων εύθραυστο σχέδιό του;
*O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
