«Δεν είχε “γνώσεις”, αλλά μια υποδοχή που τοποθετούσε τα πράγματα σε διάρκεια και έτρεπε την ένταση σε συγκίνησι», γράφει για την ποίηση του Καβάφη ο Στέλιος Ράμφος στο βιβλίο του «Σαν αφθαρσία μέσα μας» (εκδ. Αρμός).
Πριν από λίγες ημέρες είδαμε την έκδοση της βιογραφίας του Αλεξανδρινού: «Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο άνθρωπος και ο ποιητής» των Γκρέγκορι Τζουσντάνις και Πίτερ Τζέφρις (μτφρ.: Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Αρμός). Αυτή ήταν η αφορμή για να θίξουμε, έστω και σε ένα επιφανειακό επίπεδο, την τεράστια επίδραση που ασκεί το καβαφικό έργο, διαχρονικά και παγκοσμίως. Ετσι μεταπηδήσαμε, στο κλείσιμο αυτής της ενότητας, στη μελέτη του Στ. Ράμφου, που είχε προηγηθεί.
Κατά τον Ελληνα στοχαστή, τα 280 ποιήματα που αποτελούν σώμα του καβαφικού έργου «είναι θεμιτό να διαβάζουμε σαν “κεφάλαια” ενιαίας αφηγήσεως, με εσωτερική ζωή ενός αδιάκοπου αινίγματος».
Ισως αυτή η «αινιγματική» φύση της ποιητικής του να προκάλεσε αμηχανία και εχθρότητα στην εποχή του. Ο Στ. Ράμφος γράφει: «Το έργο του Καβάφη ανατρέπει την πεποίθησι ότι η ποίησι είναι γλώσσα συγκινήσεως και το πεζό γλώσσα της διανοίας. Τα έργα τέχνης, με πρωτοποριακά εκείνα του Καβάφη, ζητούν το “αίσθημα” της διανοητικής μας ενέργειας, όχι την ευκολία της ιστορίας που αναπαριστούν, βρίσκουν την καθολικότητα του αισθητικού γεγονότος στην καθημερινότητα μάλλον παρά στο υπερβατικά μοναδικό».
Και αλλού: «Στην ποίησι του Καβάφη η σκέψι ως “θέμα” του ποιήματος διαπερνά και φωτίζει πνευματικά την ρεαλιστική του καταγραφή, αντί να δίνη απλώς μορφή σε κάποιο προϋπάρχον συναίσθημα. Αυτή είναι η πρωτοτυπία του Καβάφη».
Ο υπότιτλος στο βιβλίο του Στ. Ράμφου είναι «Ο χρόνος του Καβάφη». Η διαχείριση, η προβληματική πάνω στην έννοια του χρόνου, ως βίωμα και ως ίχνος πάνω στο συναίσθημά μας, είναι για εκείνον κομβικής σημασίας στον Καβάφη. Ισως διότι οι χρόνοι στην ποίησή του εμπεριέχουν πολλούς άλλους χρόνους μέσα τους.
Η «αρχαιοπρέπεια» του Καβάφη, η (γόνιμη) εμμονή του με τους ελληνιστικούς χρόνους, με το Βυζάντιο επίσης, είναι μονάχα το πρόσχημα. Ο αναγνώστης, έστω και ασυναίσθητα, δεν περιορίζεται εκεί, καθώς ο χρόνος στον Καβάφη εμπεριέχει ένα παρόν διάτρητο από παρελθόν αλλά και με προέκταση στο μέλλον. «Το παρελθόν εκεί συνδέεται με το αέναο παρόν της αλήθειας», γράφει ο Στ. Ράμφος.
Κανένας εγκλωβισμός στο χθες· κανένα αφασικό «παιδικό» παρόν· κανένα μέλλον ως φόβητρο. Ολα γίνονται ένα και ο χρόνος μετατρέπεται εσωτερικά σε παράγοντα διάρκειας.
Αυτή η διαστολή του χρόνου είναι που δίνει ελπίδα. Παρά τα «τείχη», τις «συφοριασμένες προσπάθειες», την «Πόλη που σε ακολουθεί», «μια γλώσσα κεντρισμένη στο νόημα είναι πεδίο που αιμοδοτεί κατ’ εξοχήν με διάρκεια την ζωή».
