Η υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ που κυριαρχεί στην επικαιρότητα δεν είναι μια μεμονωμένη παθογένεια. Είναι το πιο πρόσφατο επεισόδιο σε μια μακρά αλυσίδα σκανδάλων που αποκαλύπτουν τις διαχρονικές αδυναμίες του ελληνικού κράτους και το κενό στην εφαρμογή σταθερών κανόνων χωρίς πολιτική διαμεσολάβηση. Είναι η τάση να συγκαλύπτει αντί να προλαμβάνει και συχνά να θυσιάζει την αξιοπιστία στον βωμό της εξυπηρέτησης μικρών ή μεγάλων συμφερόντων. Είναι η λογική του κράτους «λάφυρο» που ενίοτε μοιράζεται ακόμη και διακομματικά.
Η ευθύνη της πολιτείας είναι πρωταρχική και καθοριστική. Για δεκαετίες το κράτος υπήρξε περισσότερο μηχανισμός διανομής πόρων παρά θεματοφύλακας κανόνων. Το πληρώσαμε ακριβά με τη δεκαετή κρίση, αλλά μυαλό δεν βάλαμε. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, από αδράνεια ή σκόπιμα ανίσχυροι, χάνουν συχνά τον δρόμο τους και κάθε φορά που ξεσπά ένα σκάνδαλο διαπιστώνεται πως τα εργαλεία υπήρχαν αλλά δεν χρησιμοποιήθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν μεροληπτικά. Το κράτος παραμένει εγκλωβισμένο σε έναν φαύλο κύκλο, καθώς θεσπίζει νόμους αλλά δεν εξασφαλίζει την τήρησή τους.
Οι πολιτικοί φέρουν προφανώς τεράστιο μερίδιο ευθύνης για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους. Η εκάστοτε εξουσία αντιμετώπισε τις κρίσεις περισσότερο ως επικοινωνιακές δοκιμασίες παρά ως ευκαιρίες κάθαρσης. Οι παραιτήσεις γίνονται άλλοθι και οι εξεταστικές επιτροπές μετατρέπονται σε θέατρο κομματικών αντιπαραθέσεων. Οι υποσχέσεις για «νέα αρχή» λησμονούνται μόλις κλείσουν τα φώτα της δημοσιότητας. Η πολιτική κουλτούρα που αναπαράγει την ατιμωρησία δεν γεννήθηκε χθες· είναι προϊόν δεκαετιών που το κομματικό συμφέρον προτάχθηκε της θεσμικής αξιοπιστίας.
Ομως και οι πολίτες δεν είναι αμέτοχοι. Στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης οι σχέσεις με το κράτος διαμορφώθηκαν συχνά με όρους συναλλαγής, ρουσφέτια, ανοχή στη φοροδιαφυγή και σιωπή μπροστά στην κατασπατάληση ευρωπαϊκών πόρων. Το έχει περιγράψει με απόλυτη σαφήνεια και γλαφυρό τρόπο ο αείμνηστος Θόδωρος Πάγκαλος και πολλοί τον επικαλούνται και σήμερα για να σκιαγραφήσουν την κατάσταση. Η κοινωνία συνήθισε να καταγγέλλει συλλογικά τη διαφθορά αλλά να την ανέχεται ατομικά όταν την ωφελεί. Αυτός ο συμβιβασμός με το «έτσι είναι το σύστημα» είναι που επιτρέπει στα σκάνδαλα να επαναλαμβάνονται. Η Δικαιοσύνη καλείται να παίξει καταλυτικό ρόλο, όχι μόνο τιμωρητικό αλλά και παιδευτικό. Κάθε φορά που ένα μεγάλο σκάνδαλο οδηγείται σε αδιέξοδο ή σε αθώωση ελλείψει στοιχείων, το μήνυμα προς την κοινωνία είναι αποκαρδιωτικό. Οι πονηροί παραμένουν στο απυρόβλητο.
Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ δεν αφορά μόνο την κυβέρνηση ούτε μόνο συγκεκριμένους αξιωματούχους. Είναι καθρέφτης του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε συλλογικά το δημόσιο χρήμα και τους θεσμούς. Αν το δούμε ως ευκαιρία για αλλαγή κουλτούρας, μπορεί να αποτελέσει αφετηρία μιας πιο ώριμης σχέσης κράτους και πολιτών. Αν όμως περιοριστούμε ξανά σε καταγγελίες και μικροδιευθετήσεις, τότε το επόμενο σκάνδαλο θα είναι απλώς θέμα χρόνου.
Η Ελλάδα δεν πάσχει από έλλειψη νόμων ή ελεγκτικών μηχανισμών· πάσχει από έλλειψη συνέπειας, ευθύνης και συλλογικής βούλησης. Η πολιτεία οφείλει να τους ενεργοποιήσει και οι πολιτικοί να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, αλλά και οι πολίτες να απαιτήσουν διαφάνεια αντί για ρουσφέτια. Το γεγονός ότι διαφθορά και ανάλογα φαινόμενα με κοινοτικές απάτες συμβαίνουν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν απαλλάσσει κανέναν από τις ευθύνες του για μια πρόοδο και δικλίδες ασφαλείας που θα περιορίζουν το φαινόμενο, ώστε να γνωρίζουν οι επιτήδειοι ότι δεν υπάρχει «έγκλημα» χωρίς τιμωρία.
