Την εβδομάδα αυτή η στήλη αφιερώθηκε στον Καβάφη, με αφορμή τη βιογραφία «Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο άνθρωπος και ο ποιητής» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο), που μόλις κυκλοφόρησε. Την υπογράφουν δύο ελληνικής καταγωγής Αμερικανοί πανεπιστημιακοί, ο Γκρέγκορι Τζουσντάνις και ο Πίτερ Τζέφρις.
Λέγαμε τις προηγούμενες ημέρες ότι η βιογραφία βασίζεται περισσότερο σε θεματικούς άξονες ως προς την αφήγηση της ζωής του Αλεξανδρινού και λιγότερο σε μια αυστηρά χρονολογική διαδοχή συμβάντων. Η προσέγγιση αυτή –ενδιαφέρουσα και ουσιαστική– θυμίζει, κατ’ αναλογίαν, και το πώς ξεχώριζε ο Καβάφης τα ποιήματά του.
Οπως είναι γνωστό, και το θίγουν οι δύο βιογράφοι, ο ίδιος ο ποιητής τα είχε ταξινομήσει ως εξής: ηδονιστικά (π.χ. «Πολυέλαιος», «Επήγα» κ.ά.), ιστορικά («Εν πορεία προς την Σινώπην», «Μύρης· Αλεξάνδρεια του 340 π.Χ.» κ.ά.) και φιλοσοφικά («Τείχη», «Η πόλις» κ.ά.).
Εννοείται πως οι κατηγορίες αυτές δεν έχουν στεγανά και, συχνά, ανάλογα με το ποίημα, η μία τέμνει την άλλη. Τυπικό, νομίζω, παράδειγμα, οι «Τρώες»: «Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων·/ είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων./ Κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι/ παίρνουμ’ επάνω μας· κι αρχίζουμε/ να ‘χουμε θάρρος και καλές ελπίδες», όπου η φιλοσοφική προβληματική διεισδύει μέσα στην ιστορική αναφορά.
«Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων»· αυτή η μοναδική εκκίνηση στο ποίημα που σημαδεύει, νομίζω, οποιονδήποτε. Το γράφαμε στην αρχή της εβδομάδας: ο Καβάφης είναι ο Ελληνας ποιητής που κατέκτησε τον κόσμο όλο και συνεχίζει να αγγίζει κάθε στοιχειωδώς υποψιασμένο, σκεπτόμενο άνθρωπο.
Αλλά ξέρουμε γιατί ακριβώς; Λίγο καιρό πριν από τη βιογραφία που διατρέχουμε, κυκλοφόρησε μια μελέτη πάνω στην ποίηση του Αλεξανδρινού με τίτλο «Σαν αφθαρσία μέσα μας» (εκδ. Αρμός). Την υπογράφει ο στοχαστής Στέλιος Ράμφος.
Η μελέτη γράφτηκε διότι, όπως παραδέχεται αρχής εξαρχής ο συγγραφέας, τον «έτρωγε το ερώτημα πώς γίνεται όταν διαβάζουμε Καβάφη να συγκινούμαστε, αλλά να μην καταλαβαίνουμε ακριβώς γιατί».
Ο Στ. Ράμφος επιλέγει να σταθεί στο ζήτημα του χρόνου στην ποίηση του Καβάφη, «όχι σαν θεωρητική αντίληψι του Καβάφη αλλά σαν δομικό στοιχείο των ψυχικών του παραστάσεων και της ποιητικής του». Κατά τον Στ. Ράμφο, «το στοίχημα που έβαλε και κέρδησε ο Καβάφης ήταν η εσωτερική θέασι της ζωής με υπόβαθρο τη σκέψι. Η οικουμενική αναγνώριση του έργου του οφείλεται σε μια πεζότητα μεταπλασμένη από τον χρόνο του έργου του σε λεπτότητα που δεν την παίρνει ο άνεμος».
Θα συνεχίσουμε όμως, και θα κλείσουμε, αύριο με τα καβαφικά.
