Δύο βραβεία Νομπέλ διαθέτει, ως γνωστόν, η Ελλάδα. Αμφότερα στην ποίηση. Θυμίζουμε: Γιώργος Σεφέρης το 1963· Οδυσσέας Ελύτης το 1979. Ισως αν δεν είχε πολεμηθεί τόσο σφοδρά από εγχώριους ομοτέχνους του, ο Νίκος Καζαντζάκης να είχε βραβευθεί και εκείνος νωρίτερα από όλους. Δεν συνέβη. Ο Καζαντζάκης, όμως, είναι διεθνώς πολύ πιο γνωστός από τους νομπελίστες μας.
Ορισμένοι φιλόλογοι έχουν μια εξήγηση γι’ αυτό: μεταφρασμένη, η πεζογραφία του μπορεί να κερδίσει τον οποιονδήποτε καθότι υπήρξε χαρισματικός αφηγητής μυθοπλασίας. Γιατί η μετάφραση υπερισχύει; Διότι, μια άποψη λέει, ο ξένος αναγνώστης δεν χρειάζεται να υποστεί τα αφόρητα ελληνικά του Καζαντζάκη. Προσωπικά το ακούω αυτό το επιχείρημα, αλλά μάλλον υπάρχει ένα ακόμα πιο ισχυρό, αν και λίγο-πολύ αυτονόητο: ο κόσμος παντού είναι πολύ πιο εξοικειωμένος με την πεζογραφία.
Αλλά δεν είναι μονάχα ο πεζογράφος Καζαντζάκης που «κερδίζει» σε δημοφιλία διεθνώς τους νομπελίστες ποιητές μας. Είναι και ένας ποιητής, που μάλλον υπερισχύει και του Καζαντζάκη: ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Για πολλούς, ο μεγαλύτερος Ελληνας ποιητής του εικοστού αιώνα και ένας εκ των κορυφαίων παγκοσμίως.
Ο Καβάφης είναι ένα φαινόμενο. Ξένοι μελετητές τον μεταφράζουν ακόμα, γράφονται δοκίμια για το έργο του, το δε αρχείο του, τα τελευταία χρόνια μέσω του Ιδρύματος Ωνάση όπου ανήκει πλέον, προσελκύει Ελληνες και ξένους επισκέπτες διαρκώς. Ο Καβάφης φαίνεται να κερδίζει το πιο δύσκολο στοίχημα απ’ όλα: αυτό με τον χρόνο.
Αυτές τις μέρες είδαμε να κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, η βιογραφία του: «Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο άνθρωπος και ο ποιητής» των Γκρέγκορι Τζουσντάνις και Πίτερ Τζέφρις (τη μετάφραση υπογράφει ο καλός συγγραφέας Μιχάλης Μακρόπουλος).
Οι δύο βιογράφοι είναι καβα-φολόγοι – και ελληνικής καταγωγής επίσης. Ο Γρηγόρης Τζουσδάνης διδάσκει στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, είναι συγγραφέας (έχει ασχοληθεί με την ποίηση του Αλεξανδρινού σε μια μελέτη του), ενώ ο Παναγιώτης Τσαφαράς (Πίτερ Τζέφρις) διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Σάφολκ της Βοστώνης, έχει στο ενεργητικό του βιβλία για τον Καβάφη και τον Ε. Μ. Φόρστερ, είναι επίσης μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Αρχείου Καβάφη στο Ιδρυμα Ωνάση κι έχει χρηματίσει σύμβουλος εκθέσεων για την οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια και τον χώρο του Αρχείου Καβάφη στην Αθήνα.
Στα αγγλικά, το βιβλίο τους κυκλοφόρησε από τον μεγάλο εκδοτικό οίκο της Νέας Υόρκης Farrar, Straus & Giroux με τον υπότιτλο «A New Biography». Υπάρχει κάτι παράδοξο με τη ζωή του Καβάφη, όπως παραδέχονται και οι δύο συγγραφείς: ενώ άφησε πίσω του πλούσιο υλικό ως αρχείο, έχουν γραφεί ελάχιστες βιογραφίες για εκείνον. Αυτό, καθώς και άλλα παράδοξα της ζωής του, θα διατρέξουμε αυτή την εβδομάδα.
