«Ο Τραμπ είναι απρόβλεπτος!» έλεγαν οι οπαδοί του μόλις επανεξελέγη, και το έλεγαν για καλό. Η δήλωση ερχόταν εν είδει απάντησης στις ανησυχίες πως ένας ηγέτης σαν τον Τραμπ δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ανάχωμα στις απειλές που δέχεται η Δύση από τις απολυταρχικές δυνάμεις έξω από τα φυσικά και πολιτισμικά της σύνορα· ήταν ένα είδος υπόγειου καθησυχασμού: Μην ανησυχείτε για τη Δύση, ο Τραμπ είναι το κατάλληλο πρόσωπο για να την προστατεύσει, καθώς δεν είναι ένας τυπικός πολιτικός που υπακούει σε ηθικές συμβάσεις και πρωτόκολλα· θα κάνει ό,τι χρειάζεται να κάνει, θα πει ό,τι δεν λέγεται, δεν θα δειλιάσει εκεί που δειλιάζουν συνήθως οι κόσμιοι ηγέτες. Η έλλειψη προβλεψιμότητας ερμηνεύτηκε ως προσόν και όλα όσα συνδέονται με αυτήν (η αγένεια, οι εμπρηστικές δηλώσεις, οι αντιφάσεις, η ανατροπή παγιωμένων σχέσεων) αντιμετωπίστηκαν ως ενδείξεις πολιτικής υγείας και στρατηγικής ευφυΐας. Δεν φοβόμαστε τον Πούτιν πια· ο Τραμπ θα τον τρελάνει!
Κανείς πια δεν εκπλήσσεται
Το να λες και να ξελές, να αγαπάς και να ξε-αγαπάς από τη μια μέρα στην άλλη μπορεί όντως να προκαλέσει σύγχυση στον αντίπαλο. Αν η Ρωσία και η Κίνα, για παράδειγμα, υπολόγιζαν σε έναν πρόεδρο που τηρεί τον λόγο του, θα μπορούσαν να εκμεταλλευθούν τη συνέπειά του για να προωθήσουν τους σκοπούς τους εις βάρος του προέδρου και της χώρας του. Οταν ο πρόεδρος συμπεριφέρεται αλλοπρόσαλλα, μάλλον τους στερεί τη δυνατότητα αυτή· αποσιωπά τι πραγματικά πιστεύει, τι στ’ αλήθεια θέλει, πώς θα αντιδράσει αν δυσαρεστηθεί από κάτι. Ομως, ακόμη και η μη προβλεψιμότητα από ένα σημείο και μετά γίνεται προβλέψιμη: η πρόσφατη μεταστροφή Τραμπ στο ουκρανικό ζήτημα είναι ενδεικτική. Ξαφνικά, ο πρόεδρος θεωρεί ότι η Ουκρανία μπορεί όχι μόνο να κερδίσει τον πόλεμο, αλλά και να πάρει πίσω τα εδάφη της (και κάτι παραπάνω από αυτά). Ξαφνικά διαγιγνώσκει τη δεινή οικονομική και στρατιωτική θέση της Ρωσίας και προαναγγέλλει νέες κυρώσεις εναντίον της. Εξεπλάγη κάποιος; Ανατράπηκε κάποια βεβαιότητα τώρα που ο πρόεδρος άλλαξε για πολλοστή φορά θέση;
Αφιλος πρόεδρος
Ο Πούτιν ξέρει ότι τα λόγια του Τραμπ δεν αποτελούν αλλαγή πλεύσης. Είναι απλώς προϊόντα της διάθεσης με την οποία ξύπνησε τη μέρα που τα εκστόμισε ή ήπια παράπονα από εκείνα που εκτοξεύονται με πνεύμα λελογισμένα εκβιαστικό, για να αποσπάσουν κάποιο αντάλλαγμα που μια προηγούμενη επαφή δεν κατάφερε να αποφέρει στον παραπονούμενο. Ακόμη και η άποψη Τραμπ υπέρ της κατάρριψης ρωσικών αεροσκαφών από κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ σε περίπτωση παραβίασης του εναέριου χώρου τους, δεν μπορεί να ληφθεί στα σοβαρά. Ποιο κράτος θα τολμούσε να το κάνει αυτό; Ποια εγγύηση δίνουν οι ΗΠΑ στο κράτος αυτό ότι θα το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της τόλμης του; Και ο Ζελένσκι γνωρίζει όμως: το να είσαι μια μέρα στην καλή λίστα του Τραμπ, δεν σημαίνει ότι θα είσαι και την επομένη. Ο «απρόβλεπτος» Τραμπ έχει γίνει αναξιόπιστος. Ακόμη και οι Ευρωπαίοι ηγέτες που ακροπατούν γύρω του μην τυχόν και τον ταράξουν, καταλαβαίνουν πως η εύνοιά του δεν διαρκεί πολύ. Τα απαξιωτικά λόγια του εναντίον τους στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ είναι η (περιττή) απόδειξη.
Σταθερές του ευμετάβλητου
Οι τομείς στους οποίους ο Τραμπ παραμένει αδιάλλακτα σταθερός είναι και αυτοί που επιμελώς καμουφλάρουν τη διγλωσσία του σε όλους τους άλλους τομείς. Το παραλήρημά του για την κλιματική αλλαγή (επιμένει πως πρόκειται για απάτη!) και το ξενοφοβικό αντιμεταναστευτικό του κήρυγμα προς τους Ευρωπαίους ηγέτες στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (αν θέλουν το καλό τους, ας σταματήσουν να υποδέχονται μετανάστες – το πώς δεν το αποκαλύπτει, βέβαια) κρατούν κοντά τους υποστηρικτές του, φανατίζουν τους ήδη φανατικούς οπαδούς του και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να αποκτήσει κι άλλους. Είναι τόση η γοητεία που ασκεί η υπεραπλουστευτική δεξιά ρητορική (αν πονάει το κεφάλι σου, απλώς κόψ’ το) ώστε η επίθεση του Τραμπ στην ελευθερία του λόγου –ένα ιδανικό που ακόμη και για τους ακραίους υποστηρικτές του αποτελεί κοινωνικό θεμέλιο– πέρασε στα ψιλά. Η κρατική λογοκρισία εις βάρος του Τζίμι Κίμελ εμπεδώθηκε εσφαλμένα ως ένα ακόμη «cancel». Αφού το κάνουν οι Δημοκρατικοί αφειδώς, γιατί να μην το κάνουν και οι Ρεπουμπλικανοί;
Κοινές αρχές
Μόνο που το cancel του ιδεολογικοποιημένου κοινού δεν ισοδυναμεί με την παρέμβαση του προέδρου στον δημόσιο λόγο. Κι ενώ θα έλεγε κανείς ότι η διάκριση ανάμεσα στη λαϊκή-εταιρική υστερία και στη θεσμική καταστολή θα έπρεπε να είναι προφανής, η τραμπική νοοτροπία λέει κάτι άλλο: η ελευθερία του λόγου συνίσταται στην ελευθερία του δικού μας λόγου. Ο λόγος των άλλων είναι υποδεέστερος και άρα δεν πηγάζει από το ίδιο δικαίωμα. Οσοι αγαπούν τον «απρόβλεπτο» Τραμπ ίσως δεν τον βρίσκουν και τόσο απρόβλεπτο τελικά· ίσως δεν καταλαβαίνουν καν τι θα πει απρόβλεπτος, γιατί οι αρχές τους είναι παρόμοιες με του ειδώλου τους: ευμετάβλητες, δύο ταχυτήτων, προβλέψιμα απρόβλεπτες.
