Σε ό,τι αφορά τα γεγονότα, το βιβλιαράκι «Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας» (Didier Fassin, εκδόσεις Πόλις) είναι, έως έναν βαθμό, ξεπερασμένο. Κανένα τυπωμένο βιβλίο δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις πληροφορίες που ξεπηδούν κάθε δευτερόλεπτο αναφορικά με τις σφαγές και τις διπλωματικές εξελίξεις. Ωστόσο, δεν μπορούμε να βγάλουμε νόημα απ’ όσα συμβαίνουν παρακολουθώντας σκέτες ειδήσεις. Χρειαζόμαστε την ανάλυση. Και η συγκεκριμένη βάζει τα πράγματα στη σειρά.
Ο Didier Fassin, γιατρός, κοινωνιολόγος, ανθρωπολόγος, διδάκτωρ ιατρικής και κοινωνικών επιστημών, καθηγητής στο Institute of Advanced Study του Πανεπιστημίου Princeton, μας καλεί να στοχαστούμε πάνω στη Γάζα ισχυριζόμενος πως όσα συμβαίνουν εκεί συνιστούν μια ηθική παραίτηση από την πλευρά πολιτικών και διανοούμενων. Ενα πλήγμα στην ηθική τάξη του κόσμου που δυσκολεύει τη ζωή από ’δω και πέρα.
Το βιβλίο ξεκινάει από την αρχή. Αλλά ποια είναι η αρχή; Το παλαιστινιακό ζήτημα έχει βάθος και πάει πίσω στον χρόνο. Στη χρόνια κατοχή, στον εξευτελισμό, στην υποτίμηση και στις φυλακίσεις των Παλαιστινίων. Ταυτόχρονα, οι Εβραίοι έχουν ιστορία αιώνων, ιστορία άρρηκτα συνυφασμένη με την ιστορία της Ευρώπης, που δεν γίνεται να παραγνωρίζεται ή να υποτιμάται. Πώς μπορεί ν’ αρχίσει να μιλάει κανείς για το πράγμα από την αρχή, χωρίς να ανάγεται στο παρελθόν; Το παρελθόν είναι μέσα στο τώρα και μέσα στο μέλλον.
Επειτα, υπάρχει, φυσικά, το μεγάλο γεγονός της 7ης Οκτωβρίου 2023, στο οποίο ο Fassin αφιερώνει μερικές σελίδες που συλλαμβάνουν με ακρίβεια την αισχρότητα του συμβάντος. Ο στρατιωτικός βραχίονας της Χαμάς και μέλη άλλων παλαιστινιακών οργανώσεων επιτέθηκαν σε κιμπούτς και σ’ ένα μουσικό φεστιβάλ. Σκόρπισαν θάνατο, πανικό και ομηρία. Από τους 1.143 νεκρούς οι 695 ήταν Ισραηλινοί άμαχοι, ανάμεσά τους και παιδιά. Παλαιστίνιοι μαχητές διέπραξαν σεξουαλικές βιαιότητες εις βάρος κοριτσιών. Η επίθεση τραυμάτισε το Ισραήλ και τους Εβραίους παντού στον κόσμο. Σίγουρα και πολλούς άλλους ανθρώπους που δεν τους αρέσει να σκέφτονται πως θα σκοτωθούν ενώ χορεύουν σε κάποια μουσική κατασκήνωση. Ολ’ αυτά συνέβησαν. Και μετά;
Ο Fassin καταγράφει πώς επικράτησε ο στόχος του αφανισμού της Γάζας, ο οποίος προτεραιοποιήθηκε έναντι της ασφαλούς επιστροφής των ομήρων ή της επεξεργασίας κάποιου σχεδίου ειρηνικής συνύπαρξης στην περιοχή. Αναλύει, ακόμη, πώς διαδόθηκαν ο λόγος του μίσους και η λογική των ασύμμετρων αντιποίνων, της απανθρωποποίησης των Παλαιστινίων. Συνθήκες αναγκαίες προκειμένου να «δικαιολογηθεί» η «απαλοιφή» τους.
Το λεκτικό που απανθρωποποιεί συνδυάζεται με μια τεράστια υποχώρηση της ελευθερίας του λόγου στις δυτικές κοινωνίες, οι οποίες δημιουργούν κλίμα φόβου, αυτολογοκρισίας ή ακόμη και καταστολής σε ό,τι αφορά την έκφραση μίας σειράς διαφορετικών, ετερόκλητων απόψεων (η γκάμα, δυστυχώς, είναι ευρύτατη πια, με αποτέλεσμα αριστερά και δεξιά οι άνθρωποι να λένε «δεν μπορείς να μιλήσεις»). Με τη συναίνεση των δυτικών κρατών που απιστούν προς τα ίδια τα δικά τους διακηρυγμένα ιδανικά, οι Παλαιστίνιοι θάβονται κάτω απ’ τα ερείπια των σπιτιών τους. Οι πολίτες της Δύσης παρακολουθούν (και, θα προσέθετα, έως έναν βαθμό χρηματοδοτούν) μία ηθική εκτροπή.
Ο Fassin υποστηρίζει πως το κακό του Οκτωβρίου 2023 και το κακό που συμβαίνει τώρα με την ισοπέδωση της Γάζας είναι κρίκοι σε μια αλυσίδα από κακά πράγματα. Μας υπενθυμίζει την προϋπάρχουσα αβίωτη κατάσταση που ήδη υπονόμευε τη δεσμευτικότητα του διεθνούς δικαίου: τις επιδρομές σε καταυλισμούς Παλαιστινίων, τις αυθαίρετες συλλήψεις και κρατήσεις χωρίς κατηγορίες ή δίκη, τους περιορισμούς στη μετάβαση, τις καθημερινές ταπεινώσεις και επιθέσεις από εποίκους στρατιώτες. Υστερα, η κατάσταση κλιμακώθηκε, για να περιλάβει την καταστροφή του κτιριακού αποθέματος της περιοχής, τη χρήση της πείνας ως όπλου ενάντια στους Παλαιστινίους, τη λειψυδρία, τη στέρηση φαρμάκων κ.λπ. Ολα αυτά είναι γνωστά, αλλά όχι αναπόφευκτα ή ικανά να σταθούν, εάν τα κρίνει κανείς στη βάση εκείνης της παραγκωνισμένης ιδέας πως η ανθρώπινη ζωή είναι ιερή, μοναδική και αναφαίρετη.
Στη Γάζα η ανθρωπότητα αποτυγχάνει. Κλονίζεται η πίστη μας στην υπόσχεση μιας ζωής με στοιχειώδη, ανθρώπινη, δικαιοσύνη. Το στοιχείο αυτό, όμως, είναι σημαντικό, προκειμένου να υπάρχουν πολιτισμένες κοινωνίες που λειτουργούν και άνθρωποι που δεν είναι διαρκώς δυστυχισμένοι ή μπερδεμένοι. Καθώς οι δυτικές κυβερνήσεις αγνοούν τις ανθρωπιστικές αξίες που αποτελούν τη βάση της έννομης τάξης στα κοσμικά, δυτικά κράτη, χάνουν κομμάτια από την ηθική τους νομιμοποίηση. Αυτά δύσκολα θα ανακτηθούν. Ακόμη και η χρήση του όρου «πολιτική» ή «πνευματική» «ελίτ» φαντάζει κάπως κολακευτική όταν αυτές οι ελίτ ελάχιστα συγκινούνται από τα στοιχεία για τη διάπραξη εγκλημάτων.
