Οσο εθισμένοι κι αν είμαστε στις εικόνες αφανισμού, πολέμων, λιμών, νεκρών, τα καραβάνια των εκτοπισμένων να διασχίζουν ό,τι κάποτε ήταν η Γάζα, στοιχειώνουν. Από τη στιγμή που άρχισε η χερσαία επιχείρηση των Ισραηλινών, περίπου 320.000 άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την πόλη. Ουρές ατελείωτες με ασφυκτικά φορτωμένα αυτοκίνητα, κάρα ή πεζούς «ντυμένους» την οικοσκευή τους: κατσαρόλες, στρώματα, σκάφες, μπόγους, σκηνές, βαλίτσες… Οτιδήποτε θα μπορούσε να αποτελέσει πρώτη ύλη για μια όποια, οπουδήποτε, εγκατάσταση(;). Μια παρέλαση απανθρωποποίησης, προϊόν αποτυχίας της πολιτικής, αδυναμίας της Δύσης, του επελαύνοντος, διεθνώς, κυνισμού. Δικαστής από τη Νότια Αφρική, που προήδρευσε δικαστηρίου του ΟΗΕ για τη γενοκτονία στη Ρουάντα, υποστήριξε ότι οι δύο περιπτώσεις είναι συγκρίσιμες. «Απανθρωποποιείτε τα θύματά σας. Είναι ζώα, άρα μπορείτε να τους σκοτώνετε χωρίς πρόβλημα συνείδησης», τόνισε η 83χρονη δικαστικός («Κ» 17/09). «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι»! Ο τίτλος του μπεστ σέλερ του 36χρονου Βιετναμέζο-Αμερικανού λογοτέχνη Οσιαν Βουόνγκ ηχεί ως καγχασμός για έναν κόσμο τραυμάτων που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Για τον Βουόνγκ το πρώτο του αυτό μυθιστόρημα (του 2019, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδ. Gutenberg) είναι προϊόν μιας πολύ σκληρής ζωής. Γεννημένος σε έναν ορυζώνα στην πόλη Χο Τσι Μιν του Βιετνάμ το 1988, μεγάλωσε σε μια οικογένεια γυναικών. Oταν τελείωσε ο πόλεμος, η μητέρα του Oσιαν (πέθανε πριν από πέντε χρόνια), ως ανήκουσα σε μεικτή φυλή, αναγκάζεται να μεταναστεύσει με πρώτη στάση ένα στρατόπεδο στις Φιλιππίνες και δεύτερη, μόνιμη, τις ΗΠΑ όπου εγκαθίσταται σε μια φτωχή βιομηχανική περιοχή του Κονέκτικατ. Ο Oσιαν ήταν δύο ετών. Δεν μιλούσε αγγλικά και έμαθε να διαβάζει στα 11 του.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ, που βίωσε η γιαγιά του, παραμένει στο έργο του ένα ανοικτό τραύμα. «Μέσα στο κεφάλι μου, ο πόλεμος είναι παντού», γράφει ο Βουόνγκ στην ποιητική συλλογή του 2023 «Ο χρόνος είναι μάνα». «Το μισώ που το παραδέχομαι, αλλά αυτό είναι το φυσιολογικό», δήλωσε στον Guardian, τον Απρίλιο του 2022, αναφερόμενος στη νωπή τότε ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. «Εκτοπισμός και πρόσφυγες που περνούν τα σύνορα, μητέρες και πατέρες που σέρνουν τα παιδιά τους, αυτές οι σπαραχτικές σκηνές, αυτό είναι το φυσιολογικό για το είδος μας». Οπως έλεγε στους φοιτητές του στο NYU, όπου είναι επισκέπτης καθηγητής, «αν θέλετε να σπουδάσετε λογοτεχνία, μελετήστε τον πόλεμο. Οσο υπάρχουν στρατιώτες, θα υπάρχουν και ποιητές».
Κανείς δεν μένει ανεπηρέαστος από αυτό που τον κυκλώνει, είτε το συνειδητοποιεί και το μετασχηματίζει σε τέχνη είτε το απωθεί. Ο πόλεμος είναι παντού, το ποτάμι των εκτοπισμένων περνάει διαρκώς από μπροστά μας.
Δεν είναι καινοφανές ότι η ενέργεια που εκλύεται από ξεριζωμούς χωρίς τέλος, ερείπια που καπνίζουν, ανθρώπους που ξεβράζονται (αν τα καταφέρουν) στη στεριά, μπορεί να ανοίξει διαδρομές στις τέχνες. Είναι η τέχνη του επιζώντος. Εστω κι αν δεν ήταν παρών στο σημείο βρασμού, η μνήμη ανασυστήνεται από τις αφηγήσεις του περιβάλλοντος ή τις συμπεριφορές, λειτουργεί σαν παλιρροϊκό κύμα. Κινείται και, ανάλογα με τα εσωτερικά ρεύματα του δημιουργού, αποκτά μέγεθος και δυναμική. «Γιατί θυμήθηκες και η μνήμη είναι μια δεύτερη ευκαιρία», όπως γράφει στο πρώτο μυθιστόρημά του ο Βουόνγκ (μτφρ. Εφη Φρυδά), σε αυτήν τη θαρραλέα καταγραφή απωλειών και εθισμών, τη σπαρακτική, λυρική και ωμή εξομολόγηση, κυρίως εαυτού. Διαβάζοντάς το, αντιλαμβάνεσαι γιατί έχει μεταφραστεί σε 40 γλώσσες και έχει ήδη πουλήσει ένα εκατ. αντίτυπα παγκοσμίως.
Κανείς δεν μένει ανεπηρέαστος από αυτό που τον κυκλώνει, είτε το συνειδητοποιεί είτε το απωθεί. Είτε το μετασχηματίζει σε τέχνη είτε παραμένει τραύμα ζωντανό και χαίνον. Ο πόλεμος είναι παντού, το ποτάμι των εκτοπισμένων περνάει διαρκώς από μπροστά μας.
