Η συζήτηση που έχει ανοίξει τους τελευταίους μήνες γύρω από το μέλλον των υπηρεσιών δόμησης (ΥΔΟΜ) κορυφώθηκε με την εξαγγελία του πρωθυπουργού στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης, όπου ανακοινώθηκε η πρόθεση αφαίρεσης της αρμοδιότητας από τους δήμους. Η απόφαση αυτή δεν είναι τυχαία ούτε αποσπασματική· αποτελεί μέρος μιας μεθοδευμένης στρατηγικής που στοχεύει στη συρρίκνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, στη διαμόρφωση ενός αφηγήματος περί αναποτελεσματικότητας και διαφθοράς και, τελικά, στην αποδυνάμωση των θεσμών που διαφυλάττουν τη φυσιογνωμία των πόλεών μας.
Η Ελλάδα διαθέτει σήμερα 187 δημοτικές υπηρεσίες δόμησης. Σε δύο εξ αυτών, της Ρόδου και της Χαλκιδικής, διαπιστώθηκαν κρούσματα διαφθοράς με εμπλοκή επίορκων υπαλλήλων. Η υπόθεση, αν και περιορισμένη, έλαβε τεράστια δημοσιότητα και προβλήθηκε ως γενικευμένη παθογένεια της αυτοδιοίκησης. Είναι σαν να λέμε ότι, επειδή στην Κρήτη αποκαλύφθηκε κύκλωμα με εμπλεκόμενα στελέχη της αστυνομίας, πρέπει να αφαιρεθεί η ΟΠΚΕ από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και να υπαχθεί στο υπουργείο Παιδείας. Ή, επειδή ένας διευθυντής καρδιολογικής κλινικής συνελήφθη να χρηματίζεται, πρέπει να αφαιρέσουμε από τα νοσοκομεία το σύνολο των ιατρών.
Η στοχοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν περιορίζεται εκεί. Πρόσφατα, το υπουργείο Εσωτερικών εισήγαγε ένα νεωτερισμό: την «αξιολόγηση» του Δημοσίου μέσω Διαδικτύου. Αντί να αναδειχθούν οι χρόνιες δυσλειτουργίες σε υπουργεία και οργανισμούς, όπως η Κτηματολόγιο Α.Ε., η δημοσιότητα επικεντρώθηκε εκ νέου στους «κακούς δήμους». Μάλιστα, χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση ή μεθοδολογία, καταγράφηκε ως δήθεν μείζον πρόβλημα η πολεοδομία, μια υπηρεσία με την οποία λιγότερο από το 10% του πληθυσμού συναλλάσσεται στη διάρκεια της ζωής του και κατά κανόνα μόλις 1-2 φορές. Παραγνωρίστηκαν έτσι οι πραγματικές προτεραιότητες της καθημερινότητας των πολιτών: η καθαριότητα, η ποιότητα των πεζοδρομίων, η συντήρηση των δημόσιων χώρων.
Στην πραγματικότητα, οι λόγοι για την επιχειρούμενη αφαίρεση της αρμοδιότητας είναι διαφορετικοί. Οι υπηρεσίες δόμησης σε δήμους όπως η Βάρη – Βούλα – Βουλιαγμένη και ο Αλιμος χρησιμοποιήθηκαν από τους αιρετούς για να μπλοκάρουν την εφαρμογή ενός παράνομου και καταχρηστικού Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ), ο οποίος επέτρεπε την ανέγερση «κτιρίων-τεράτων». Με την ευρηματική και τελικά αποτελεσματική αξιοποίηση των πολεοδομιών, οι δήμοι –μαζί με την Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδος– προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο τελικά ακύρωσε τον ΝΟΚ, προστατεύοντας τη φυσιογνωμία και την κλίμακα των πόλεων. Αυτή η στάση, που υπερασπίστηκε το δημόσιο συμφέρον, ενόχλησε κύκλους που θα προτιμούσαν να μην υπάρχουν «ενοχλητικοί δήμαρχοι» στα πόδια τους.
Η απομάκρυνση των πολεοδομιών από τους δήμους δεν θα βελτιώσει τη διαφάνεια ούτε την αποτελεσματικότητα.
Ας μιλήσουμε ανοιχτά: το υπουργείο Περιβάλλοντος και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος δεν θέλουν τους δήμους να έχουν λόγο στον χωρικό σχεδιασμό και στις άδειες δόμησης. Προτιμούν ένα συγκεντρωτικό μοντέλο, χωρίς ελέγχους από την τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να περνούν ευκολότερα επιλογές που αλλοιώνουν τις πόλεις και τις γειτονιές μας. Η κατεύθυνση που προωθείται είναι η πλήρης αφαίρεση μιας καθαρά τοπικής αρμοδιότητας και η μεταφορά της στην Κτηματολόγιο Α.Ε., μια υπηρεσία που εδώ και είκοσι χρόνια υπολειτουργεί. Πρόκειται για μια επιλογή που όχι μόνο στερείται λογικής, αλλά και βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τη συνταγματική επιταγή, όπως αυτή αποτυπώνεται στα άρθρα 101 και 102 του Συντάγματος. Το άρθρο 101 προβλέπει την αρχή της αποκέντρωσης, ενώ το άρθρο 102 είναι απολύτως σαφές: οι τοπικές υποθέσεις ανήκουν στην αρμοδιότητα των δήμων, οι οποίοι απολαμβάνουν διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Οι παρεμβάσεις του κράτους περιορίζονται αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας, όχι σε καταχρηστική αφαίρεση κρίσιμων αρμοδιοτήτων.
Η αυτοδιοίκηση δεν πρόκειται να αποδεχθεί αυτήν την υποβάθμιση. Τα θεσμικά της όργανα θα υπερασπιστούν με κάθε νόμιμο μέσο το δικαίωμα των δήμων να προστατεύουν τις πόλεις τους και να ασκούν αρμοδιότητες που ανήκουν από τη φύση τους στο τοπικό επίπεδο. Η απομάκρυνση των πολεοδομιών από τους δήμους δεν θα βελτιώσει τη διαφάνεια ούτε την αποτελεσματικότητα. Αντίθετα, θα οδηγήσει σε συγκεντρωτισμό, σε γραφειοκρατικά αδιέξοδα και σε περαιτέρω απομάκρυνση της διοίκησης από τον πολίτη.
Η ώρα της ευθύνης είναι τώρα. Οι δήμοι οφείλουν να σταθούν δυναμικά όρθιοι και ενωμένοι απέναντι σε αυτήν την επιχείρηση απαξίωσης και να υπενθυμίσουν σε όλους πως η τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι ο αδύναμος κρίκος του κράτους, αλλά το θεμέλιο της δημοκρατικής λειτουργίας του. Και αυτό το θεμέλιο δεν μπορεί ούτε να υποσκαφεί ούτε να παρακαμφθεί.
*Ο κ. Γρηγόρης Κωνσταντέλλος είναι δήμαρχος Βάρης – Βούλας – Βουλιαγμένης, Α΄ αντιπρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ).
