Θυμάστε τότε που ο Μητσοτάκης δήλωσε δημόσια, στο υπουργικό συμβούλιο: “Μπορώ να κάνω ό,τι θέλω, είμαι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας”; Ή τότε που ο Τσίπρας είχε πει “λένε ότι είμαι δικτάτορας, αλλά εγώ σταματάω το έγκλημα. Οπότε πολλοί λένε, αν είναι έτσι, προτιμάμε να έχουμε δικτάτορα”. Ή θυμάστε τις εκλογές του 2000, όταν ο Κώστας Καραμανλής αμφισβήτησε ανοιχτά το αποτέλεσμα και έστειλε τους οπαδούς της Νέας Δημοκρατίας να εισβάλουν στο κοινοβούλιο σπάζοντας ό,τι έβρισκαν μπροστά τους; Και ποιος μπορεί να ξεχάσει τον πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου, λίγο μετά το θάνατο του Πάπα, που ανέβασε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια φωτογραφία που έδειχνε τον ίδιο ντυμένο Πάπα, με τη λεζάντα “θα ήθελα να γίνω Πάπας”;
Φυσικά τίποτε από αυτά δεν έχει κάνει κανένας πολιτικός στην Ελλάδα, ποτέ. Είναι μόνο τέσσερα από τα εκατοντάδες εξωφρενικά που έχει πει και κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ. Τέτοιου τύπου δηλώσεις ή πράξεις θα είχαν τελειώσει την καριέρα οποιουδήποτε “κανονικού” πολιτικού ή, έστω, θα είχαν τρομακτικές συνέπειες στη δημόσια εικόνα του και την εκλογική του απήχηση. Κι όχι μόνο εδώ. To 2004 o υποψήφιος για το χρίσμα των Δημοκρατικών στις προεδρικές εκλογές Χάουαρντ Ντιν έδωσε μια ομιλία στο Ντεμόιν της Άιοβα στην οποία, αφού ενθουσιάστηκε υπερβολικά από το πάθος του πλήθους, άρχισε να φωνάζει επαλειμμένα “ΓΙΕΑ” (“yeah”) στο μικρόφωνο. Το βιντεάκι έπαιξε παντού. Όλοι γέλασαν. Η πολιτική του καριέρα τελείωσε. Ποιος μπορεί να εκλεγεί Πρόεδρος αν συμπεριφέρεται έτσι; Πριν από τις προεδρικές εκλογές του 1988 ο Μάικλ Δουκάκης ήταν μπροστά σε πολλές δημοσκοπήσεις -αλλά μετά η ομάδα της προεκλογικής του καμπάνιας τον έβαλε να φωτογραφηθεί μέσα σε ένα τανκ, φορώντας ένα θεόρατο κράνος. Η φωτογραφία κυκλοφόρησε παντού, όλοι γελούσαν με την εικόνα. Πώς μπορεί να εκλεγεί Πρόεδρος με τέτοιο κράνος; Έχασε τις εκλογές.
Ο Ντόναλντ Τραμπ ποστάρει ένα ψεύτικο εξώφυλλο του TIME με τον εαυτό του να φοράει κορώνα και λεζάντα “long live the king”. Ποστάρει μια φωτογραφία φτιαγμένη με ΑΙ, που δείχνει τον ίδιο γεμάτο μύες και κρατώντας ένα κόκκινο φωτόσπαθο από τον επίσημο λογαριασμό του Λευκού Οίκου. Μοιράζεται με τους ακολούθους του στα social media παλαβές θεωρίες συνωμοσίας, όπως ότι ο Τζο Μπάιντεν δολοφονήθηκε το 2020, και έκτοτε αντικαστάθηκε από σωσία. Για να μην μιλήσουμε για όσα κάνει. Το 2023 ο Αντόνιο Κόστα παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία της Πορτογαλίας επειδή το όνομά του εναπλάκη σε υπόθεση διαφθοράς (εν μέρει επειδή οι ελεγκτικές αρχές είχαν μπερδέψει το όνομά του με του υπουργού οικονομικών, Αντόνιο Κόστα Σίλβα). Σύμφωνα με έρευνα του περιοδικού New Yorker, ο Τραμπ από την έναρξη της θητείας του έχει εισπράξει $3,4 δισεκατομμύρια από δωροδοκίες και ρουσφέτια, και πουλώντας προϊόντα με τη φάτσα του και κρυπτονομίσματα. Κρυπτονομίσματα!
Κι όλα αυτά δεν έχουν καμία συνέπεια στην πολιτική του καριέρα. Το 40% του λαού δηλώνει ευχαριστημένο από την απόδοσή του. Το 53% των Ρεπουμπλικανών δηλώνουν ότι θα ήθελαν να κατέβει υποψήφιος και για τρίτη, αντισυνταγματική θητεία.
Δύο φαινόμενα έχουν ενδιαφέρον εδώ: πρώτον, το πώς τόσα εκατομμύρια άνθρωποι ανέχονται από αυτόν τον πολιτικό πράγματα που δεν θα ανέχονταν με τίποτε από οποιονδήποτε άλλον. Και, δεύτερον, πώς είναι δυνατό τα ΜΜΕ, η αντιπολίτευση και οι υπόλοιποι, ουδέτεροι παρατηρητές να μην υπογραμμίζουν εμφατικά αυτή την ασυνέπεια. Το θυμάστε: μας είχαν πρήξει τα αυτά με τα σαρδάμ του Μπάιντεν και με το πώς “δεν είναι καλό το πρόγραμμα” της Κάμαλα Χάρις, την ώρα που ο άλλος παραληρούσε ακατάληπτα για καρχαρίες και ηλεκτροπληξίες.
Όσον αφορά το δεύτερο φαινόμενο, η εξήγηση είναι μάλλον απλή, καίτοι απογοητευτική. Ο δημόσιος πολιτικός διάλογος έχει ένα λεξιλόγιο το οποίο δύσκολα αλλάζει. Και στα ΜΜΕ και στα καφενεία, έχουμε έναν τρόπο να μιλάμε για την πολιτική και τους πολιτικούς, κάποιους βασικούς κανόνες και κάποια πλαίσια που ορίζουν τη συζήτηση. Όταν εμφανίζεται ένα ούφο που ξεπερνά, αψηφά και ξεφτιλίζει κανόνες και πλαίσια, δεν ξέρουμε τι να το κάνουμε. Δεν ξέρουμε πώς να το χειριστούμε, πώς να μιλήσουμε γι’ αυτό. Οπότε το μεταχειριζόμαστε με το ίδιο λεξιλόγιο, αλλά με εντελώς διαφορετικά κριτήρια, με σχεδόν απεριόριστη αφέλεια και ανεκδιήγητη ανοχή. Υπάρχει ένα πρόσφατο παράδειγμα και στη δική μας χώρα: όταν στη διαδικασία διαδοχής στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης εμφανίστηκε ένας εκτός τόπου και χρόνου νεαρός απ’ το Μαϊάμι το εγχώριο σύστημα τον αντιμετώπισε σαν έναν κανονικό υποψήφιο, όπως τους άλλους, με τις ίδιες φράσεις και τις ίδιες προσδοκίες. Και με τα αποτελέσματα που για κάποιους από εμάς ήταν αναμενόμενα. Τα αμερικανικά ΜΜΕ έχουν συνηθίσει τους πολιτικούς να φέρονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο και να πληρούν κάποιες βασικές προδιαγραφές. Όταν το κάνουν, τους αξιολογούν με συγκεκριμένα κριτήρια. Όταν όμως έρχεται ο Τραμπ, τον μεταχειρίζονται με εντελώς διαφορετικά κριτήρια, σαν να είναι κάτι άλλο (είναι κάτι άλλο). Με αυτό τον τρόπο κανονικοποιούν τη χυδαιότητα, την ανικανότητα και την κραυγαλέα άγνοια. Είναι σαν να δουλεύουν γι’ αυτόν.
Το άλλο φαινόμενο, το πώς δηλαδή ψηφοφόροι που υπό κανονικές συνθήκες απορρίπτουν πολιτικούς επειδή φωνάζουν υπερβολικά ή κάνουν σαρδάμ ακολουθούν έναν ασόβαρο παθολογικά νάρκισσο που εκθέτει την αισθητική, την άγνοια και το ναρκισσισμό του δημόσια κάθε ημέρα, είναι πιο περίπλοκο. Και εδώ κάνουμε λάθος: εδώ και δέκα χρόνια προσπαθούμε να το αναλύσουμε με πολιτικούς όρους, την ώρα που δεν είναι ένα πολιτικό φαινόμενο. Μιλάμε για οικονομικά κίνητρα ή για πολιτικές ή κοινωνικές συνθήκες που στρέφουν μέρος του εκλογικού σώματος προς “τους Ρεπουμπλικανούς”, λες και εδώ έχουμε μια φυσιολογική πολιτική μετατόπιση. Δεν έχουμε τίποτε τέτοιο. Έχουμε μια αποκόλληση μέρους του εκλογικού σώματος από την αντικειμενική πραγματικότητα, ένα φαινόμενο που προσομοιάζει περισσότερο με τις αιτίες και τις μεθόδους με τις οποίες άνθρωποι γίνονται φανατικά μέλη θρησκευτικών αιρέσεων. Χρίζει μελέτης από αυτή τη σκοπιά, όχι με τα παλιά, ακατάλληλα για την περίσταση εργαλεία.
Κάποτε αναρωτιόμασταν: πώς ήταν δυνατό αντιπαθητικοί κλόουν σαν τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ να κερδίσουν την πίστη και την αφοσίωση ολόκληρων λαών, καθώς τους οδηγούσαν προς την καταστροφή; Η προεδρία Τραμπ δεν είναι ένα πολιτικό ή οικονομικό φαινόμενο. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Και είναι μια κρυστάλλινη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Μπορεί να μην καταλαβαίνουμε ακόμα γιατί γίνεται αλλά να: έτσι γίνεται.
