«Του λόγου ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό και, άρα, τι είναι δίκαιο και τι άδικο», γράφει ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά». Εάν βεβαίως υφίσταται λόγος κι όχι κραυγές – και διάλογος. Συχνά δεν υφίσταται στις συζητήσεις μεταξύ συγγενών, φίλων, συναδέλφων, ομοτράπεζων για την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση. Μόνο πόλωση. Οι παρατάξεις σχηματίζονται αμέσως και ξεκινά πόλεμος. Οι φράσεις συντάσσονται με διαφορετικό λογικό κώδικα. Με τις ίδιες λέξεις εννοούνται πράγματα άλλα. Οι τοποθετήσεις ζωηρές, μονόχορδες, διχαστικές («όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας») γυρνούν ατέρμονα γύρω από το ίδιο σημείο. Οι οπτικές γωνίες παραμένουν ασύμπτωτες. Διότι λείπουν τα κοινά σταθμά. Οπότε ούτε σωστό ζύγισμα προκύπτει ούτε ειρήνη.
Οχι μόνο στη χώρα μας. Παντού. Η σύγκρουση μεταξύ δύο μερών, που το ένα επιθυμεί την εξαφάνιση του άλλου, έγινε κομμάτι, ενίοτε κυρίαρχο, των χρόνιων πολιτικών διαιρέσεων, ιδίως στη Δύση. Οι μεν αναρωτιούνται γιατί οι συνομιλητές τους δεν χαρακτηρίζουν γενοκτονία τη με κάθε τρόπο εξολόθρευση αμάχων Παλαιστινίων στη Γάζα. Οι δε, ενώ παραδέχονται ότι η συνέχιση του ισοπεδωτικού πολέμου εξοργίζει τη διεθνή κοινότητα και ολοένα απομονώνει το Ισραήλ, ωστόσο κρίνουν πως αποτελεί γι’ αυτό πρωτίστως ζήτημα επιβίωσης. Οι μεν πιστεύουν ότι η άσκηση τόσο ακραίας βίας προετοιμάζει τις επόμενες γενιές τρομοκρατών. Οι δε αντιλέγουν πως αποτελεί νομιμοποιημένο μονόδρομο απέναντι σε μια Χαμάς, το ίδιο απάνθρωπη και εκδικητική. Κι ολοένα συμβαίνουν γεγονότα που τροφοδοτούν την πόλωση και τη βιαιότητα στην αυτοσχέδια αρένα. Επειτα από κάθε νέα πράξη του δράματος προκύπτει νέος διχασμός. Ιδεολογική αδιαλλαξία, προκαταλήψεις, πάθη που τρέφονται από δογματισμούς, φανατισμούς και μίση –τα συνήθη άφθαρτα των ανθρώπων ψυχικά βαρίδια–, τους κρατούν στυλωμένους σε αμετακίνητες θέσεις.
Ασύμπτωτες θέσεις και πόλωση στις συζητήσεις μεταξύ φίλων για τη Γάζα.
Ερευνα του Debating Europe που αποτύπωσε τον βαθμό πολιτικής πόλωσης των Ευρωπαίων νέων (περισσότερο εμφανής στις διαδικτυακές συζητήσεις τους) ανέδειξε και αυτούς που θεωρούν υπεύθυνους για την όξυνση του κοινωνικού διχασμού – τους πολιτικούς, τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Οι πολιτικοί, είπαν, ρίχνουν λάδι στη φωτιά με στομφώδεις ακραίες τοποθετήσεις, που χρωματίζουν ό,τι κάθε φορά εξυπηρετεί τις πολιτικές τους στοχεύσεις. Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης επηρεάζουν το βλέμμα πάνω στη μία ή την άλλη πλευρά με την ενίοτε ελλιπή ή άνιση κάλυψη των γεγονότων ή με αφηγήσεις που οξύνουν τις διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πυροδοτούν τη διαίρεση με τις ακραίες φωνές, τις θεωρίες συνωμοσίας, τις ψευδείς ειδήσεις, τις παγιωμένες απόψεις σχετικά με τις πληγείσες κοινότητες, τις αιρετικές προσεγγίσεις του αντισημιτισμού ή της ισλαμοφοβίας. Οι αλγόριθμοι προωθούν σχόλια ομοϊδεατών του χρήστη και αφηγήσεις της μιας πλευράς – π.χ. σε εκείνον που συμπαρατάσσεται με το Ισραήλ δεν θα διακινείτο η δήλωση Ισραηλινού στρατιώτη ο οποίος χαρακτήρισε τα σημεία παράδοσης της βοήθειας πεδία θανάτου, όπου ο έλεγχος του πλήθους γινόταν με πραγματικά πυρά. Αλλά μια άλλη ιστορία, ότι η Χαμάς ήταν που πυροβολούσε τους Παλαιστινίους, έκλεβε τη βοήθεια και πουλούσε ύστερα τρόφιμα και φάρμακα σε αστρονομικές τιμές… Σχολιαστές που δεν έχουν πραγματική γνώση ή άμεσους δεσμούς με την περιοχή, μιλούν από καθέδρας για την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση γνώμης σε πολυπληθείς ομάδες ακολούθων. Που συχνά εγκαταλείπουν πιθανά σημεία συνάντησης με τον αντιλέγοντα.
«Οι ωμότητες γίνονται πιστευτές ή όχι, με αποκλειστικό κριτήριο την πολιτική τοποθέτηση. Ολοι πιστεύουν στις ωμότητες του εχθρού και δυσπιστούν προς τις αντίστοιχες της δικής τους πλευράς, χωρίς να κάνουν τον κόπο να εξετάσουν τα στοιχεία… Υπάρχει η αντίληψη ότι η αλήθεια γίνεται ψέμα όταν την προφέρει ο εχθρός σου… Αλλά δυστυχώς η αλήθεια για τις ωμότητες είναι πολύ χειρότερη από όσα ψέματα κι αν λέγονται και αποκρυσταλλώνονται σε προπαγάνδα. Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνουν», γράφει ο Τζορτζ Οργουελ στο «Προσκύνημα στην Καταλωνία».
Σήμερα, όπως και πάντα, από τότε που ο άνθρωπος μετατρέπει την ιδέα σε καύσιμο για μηχανές ολέθρου, μοιάζει αναπόφευκτη σε ζητήματα θερμά και οδυνηρά η διολίσθηση σε μονολόγους μεταξύ «κωφών», οι οποίοι ρίχνουν όλες τις γέφυρες που οδηγούν, μαζί με τον άλλο, κάπου – στο οργουελικό αληθινό και στο αριστοτελικό ωφέλιμο και δίκαιο.
