Για τους γνήσιους πολέμιους των ιδιωτικών πανεπιστημίων, τα πράγματα είναι απλά. Δεν τα θέλουν καθόλου στον εγχώριο χάρτη, όποιο κι αν είναι το συνταγματικό τους περικείμενο. Περισσότερο από την τυπική τους νομιμότητα, τους απασχολεί η ηθική τους αξία και τα παρελκόμενα του κερδοσκοπικού χαρακτήρα τους: τα «αγορασμένα πτυχία», η αμφίβολη ποιότητα σπουδών, η αναξιοκρατία και η ανισότητα που πιστεύουν ότι εγκυμονεί το στοιχείο της εμπορικής συναλλαγής. Κυρίως όμως ενοχλούνται από τον αντίκτυπο που μπορεί να έχουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο: λένε πως φοβούνται μήπως αυτό απαξιωθεί, αλλά στην πραγματικότητα η απαξίωση που τους ανησυχεί είναι πολιτική· αν η νεολαία γυρίσει την πλάτη στο δημόσιο πανεπιστήμιο, θα χαθεί μεταξύ άλλων το εθνικό κέντρο ιδεολογικού προσηλυτισμού και κομματικής προπαγάνδας. Το ότι πολλοί εκ των εχθρών της ιδιωτικής παιδείας επιλέγουν, παρ’ όλα αυτά, να φοιτήσουν σε ιδιωτικά πανεπιστήμια εκτός Ελλάδας δεν είναι οξύμωρο σχήμα αλλά επιβεβαίωση μιας πάγιας πλην άρρητης θέσης: οι κοινοί θνητοί πρέπει να έχουν μία μόνο επιλογή, τα δημόσια πανεπιστήμια, μέσω των οποίων μπορούν να τους ασκηθούν επιρροή και έλεγχος· η νομενκλατούρα δικαιούται να κάνει ό,τι κρίνει πρόσφορο για το συμφέρον της, ανεξάρτητα από το αν αυτό συμπνέει με τις αξίες που εκπροσωπεί. Αλλο ιδεολογία και άλλο πράξη· αν η πρώτη είναι η σωστή, η δεύτερη ας είναι και εντελώς εσφαλμένη, δεν πειράζει.
Περίπου προοδευτικοί
Αξιοπερίεργη λοιπόν δεν είναι η στάση των δηλωμένων εχθρών της ιδιωτικής εκπαίδευσης προς τα μη κρατικά ΑΕΙ, αλλά εκείνων που θεωρητικά διέπονται από πιο φιλελεύθερες αρχές και, όντες συντονισμένοι με τη διεθνή πραγματικότητα, απορρίπτουν τάχα τις αριστερίστικες αγκυλώσεις. Ποιος είναι ο λόγος που αυτή η κατηγορία προσώπων αντιπολιτεύεται με τέτοιο ζήλο την ίδρυση και τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα, από το νέο ακαδημαϊκό έτος; Το πρόσφατο παράδειγμα της κατ’ όνομα Σορβόννης –που δεν ήταν η «κανονική» Σορβόννη και που τελικά δεν προκρίθηκε από την εισηγητική έκθεση της ΕΘΑΑΕ– αποκάλυψε ένα είδος χαιρεκακίας: το ενδιαφέρον ορισμένων προοδευτικών πολιτών και πολιτικών δεν εστιάστηκε στο διαδικαστικό μέρος της αξιολόγησης των φακέλων (ποια ιδρύματα πληρούν και ποια όχι τις τεχνικές και ακαδημαϊκές προδιαγραφές), αλλά στην ελπίδα διάψευσης του μέχρι πρόσφατα υπουργού Παιδείας Κυριάκου Πιερρακάκη. Πρόκειται ενδεχομένως για παλαιοπολιτική μικροψυχία (ο αντίπαλος πρέπει οπωσδήποτε να αποτύχει κι ας μην κάνει κάτι κακό) ή για κεκαλυμμένο συντηρητισμό. Κάποιοι αποστρέφονται τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, κι επειδή δεν θέλουν να το ομολογήσουν συνδέουν τη διαφωνία τους με το χαμηλό επίπεδο των νέων ιδρυμάτων. Η απάντηση όμως σε αυτή την ένσταση μόνο μία μπορεί να είναι: όποιος θεωρεί τα μη κρατικά πανεπιστήμια κακή επένδυση, ας μην τα προτιμήσει.
Δικαίωμα στην επιλογή
Τα νέα ιδρύματα ενδέχεται να είναι όντως χαμηλού επιπέδου ή έστω χαμηλότερου επιπέδου από τα δημόσια πανεπιστήμια. Η λογική αξίωση όμως από αυτά είναι να βελτιωθούν, όχι να μην υπάρχουν. Να δοκιμαστούν, να δείξουν τις δυνατότητές τους και να κριθούν αναλόγως. Αν άλλωστε η ποιότητα είναι εκείνη που μας απασχολεί, αν το κριτήριό μας είναι τόσο άτεγκτο που δεν ανέχεται επ’ ουδενί την ακαδημαϊκή μετριότητα, θα έπρεπε εδώ και χρόνια να έχουμε αιτηθεί την κατάργηση μεγάλου αριθμού ανούσιων σχολών σε δημόσια πανεπιστήμια, οι οποίες μάλιστα συντηρούνται από τους φορολογουμένους, όχι από κάποιο ιδιωτικό fund. Σε κάθε περίπτωση, η περιφρόνηση μέρους του λεγόμενου προοδευτικού χώρου για το δικαίωμα των πολιτών στην ελεύθερη επιλογή (κι ας είναι και κακή επιλογή) είναι ενδεικτική ενός ανεπίγνωστου προνομίου. Ποιος θεωρεί ότι έχει τη δυνατότητα να υποδεικνύει στους άλλους τι πρέπει να επιλέγουν; Εκείνος που στη ζωή του είχε τόσο πολλές επιλογές, ώστε να θεωρεί κάποιες εξ αυτών αδιανόητες· εκείνος που δεν αντιλαμβάνεται πως ό,τι γι’ αυτόν είναι ανεπαρκές και απορριπτέο, για κάποιον άλλο μπορεί να είναι μια καλή ευκαιρία, αν όχι η μοναδική του.
