Το ρεπορτάζ προβλήθηκε στο BBC. Αφορούσε την ανησυχητική αύξηση κλήσεων σε βοήθεια από νέους κάτω των 25 ετών, που εγκλωβίστηκαν σε δυσπρόσιτους φυσικούς σχηματισμούς, ψηλοκρεμαστά ερείπια και γκρεμούς. «Θα έχαναν τη ζωή τους για μια φωτογραφία στο TikTok», ήταν ο τίτλος. Ορδές νέων εξορμούν για τόπους ισχυρών συγκινήσεων ακολουθώντας –ελλιπείς ή αυθαίρετες– οδηγίες φίλων στα κοινωνικά δίκτυα…
Εν ολίγοις, δεν είναι μόνο ότι σκρολάρουν μέχρι εξουθένωσης –σύμφωνα με έρευνα, μαθητές και φοιτητές κινδυνεύουν να περάσουν περισσότερα από 25 χρόνια της ζωής τους κοιτώντας την οθόνη του κινητού–, είναι και ότι νιώθουν την πιεστική ανάγκη για ανάδυση στο ψηφιακό προσκήνιο με τα αποδεικτικά μιας πομπώδους μεγαλοπρεπούς πράξης. Δηλαδή, με βιντεάκια και φωτογραφίες που ενθρονίζουν τους δημιουργούς τους στην κορυφή της υψηλής θέασης, διαστέλλοντας τον εσωτερικό τους ήλιο τόσο ώστε για λίγα λεπτά να αισθανθούν ανώτεροι απέναντι στην υπόλοιπη ύλη. Κανένας έλεγχος για την ορθότητα των υποδείξεων, τον βαθμό κινδύνου, τα όρια των προσωπικών αντοχών. Τυφλή εμπιστοσύνη στις ιστορίες των δικτύων, που μοιάζουν πλέον να ορίζουν τις συντεταγμένες και τις προτεραιότητες της ζωής αρκετών από τα παιδιά που μεγάλωσαν με το κινητό ως φυσική συνέχεια του χεριού.
Εχει χιλιοειπωθεί: οι επιπτώσεις του εθισμού στο Διαδίκτυο δεν περιορίζονται στη σπατάλη χρόνου, στις χειρότερες επιδόσεις, στη μικρότερη ικανότητα συγκέντρωσης, στην κακή ποιότητα ύπνου, στη χαμηλή αυτοεκτίμηση λόγω της συνεχούς έκθεσης σε μη ρεαλιστικά πρότυπα, αλλά εκτείνονται και στη σχέση τους με τον κόσμο. Νεαροί χρήστες αναφέρουν πως νιώθουν αποσυνδεδεμένοι από το παρόν και την πραγματική ζωή. Αρα και από τους κινδύνους της.
Το διαρκές σκρολάρισμα είναι ενίοτε φυγή μακριά από την «αρκούδα» που τους κυνηγά. Οχι ανέξοδη. Γεννά περισσότερο άγχος, που ωθεί σε περισσότερο σκρολάρισμα και σε μεγαλύτερη δυσφορία όταν το εγκαταλείπουν. Είναι σαν να ξυπνούν από τη μέθη της ψηφιακής ευφορίας στην πεζή ή επαχθή τους καθημερινότητα. Υστερα από λίγο θα μπουν και πάλι στα δίκτυα, θα πάψουν να συλλογίζονται, να νοιάζονται για το πριν και το μετά, απλώς θα αναμένουν με ναρκωμένες τις ιδέες, τις κρίσεις, τους μυς τους την επόμενη μικρή βόμβα εντυπωσιασμού που θα διώξει αγωνίες και φόβους.
Δεν φταίει μόνο η μακρά παραμονή στα δίκτυα –λένε οι επιστημονικές εκθέσεις– η οποία κλέβει από τον χρόνο για κοινωνικές επαφές, φυσική δραστηριότητα, προπαρασκευή του αύριο, είναι και η ποιότητα του περιεχομένου που καταναλώνουν οι επιρρεπείς στην εξάρτηση. Το ασήμαντο, παραπλανητικό, επιφανειακό, αρνητικό περιεχόμενο διαστρεβλώνει την αίσθηση του πραγματικού, εξασθενεί το πνεύμα, φθείρει τη μνήμη, την ικανότητα λήψης αποφάσεων και αντίδρασης σε συναισθηματικά ερεθίσματα. Οι αλγόριθμοι ξέρουν πώς να παγιδεύουν, πώς να ανταγωνίζονται τον πραγματικό κόσμο.
Ολα ξεκινούν αρκετά νωρίς. Σύμφωνα με έκθεση του Pew Research Center, 46% των εφήβων δηλώνουν ότι είναι συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο «σχεδόν συνεχώς».
Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι το να περνάει ένα παιδί δέκα ώρες την ημέρα με το πρόσωπο κολλημένο στην οθόνη δεν είναι κάτι καλό για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Οι περισσότεροι, όχι όλοι. Υπάρχουν και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η περίσσεια εφηβική δυσφορία οφείλεται όχι τόσο στην παρατεταμένη ζωή μέσα στα κοινωνικά δίκτυα, όσο στην παρατεταμένη εφηβεία (ξεκινά πολύ νωρίτερα) σε έναν πολύπλοκο ασταθή κόσμο με ισχυρές διανοητικές προκλήσεις. Οι υποτιθέμενες επιπτώσεις της χρήσης κινητού στον νου και στην ψυχή των ανηλίκων, λένε, αποτελεί ένα συναρπαστικό κοινωνικό δράμα που εξελίσσεται με πρώτη ύλη το συναίσθημα κι όχι τα αδιάσειστα δεδομένα. Η τεχνολογία δεν είναι καλή ή κακή. Η χρήση της είναι καλή ή κακή. Σωστό. Τα κοινωνικά δίκτυα, όχι μόνο ψυχαγωγούν, αλλά και μορφώνουν. Σωστό. Ενα πασιφανές δεδομένο: οι έφηβοι τα χρησιμοποιούν κατά 98% για ψυχαγωγία.
Πώς γίνεται ένα παιδί να μη θέλει για ώρες να μπει στο TikTok; Δεν γίνεται. Η οθόνη αποδεικνύεται ισχυρότερη. Οι απαγορεύσεις από μόνες τους δεν λειτουργούν. Χρειάζεται να έχει κανείς εκπαιδευτεί για να μπορέσει να αντισταθεί στους αλγορίθμους, που όμως από τον χρήστη αντλούν τη δύναμή τους. «Χρησιμοποιήστε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –και την τεχνολογία, εν γένει– με τους δικούς σας όρους. Κάντε τα εργαλείο σας, αντί να γίνετε εργαλείο τους», λένε οι σημερινοί σοφοί. Διόλου εύκολο. Αλλά πολύ ωραίο να το ακούς και να το προσπαθείς.
