«Ολες οι εξηγήσεις πρέπει να φύγουν από τη μέση, και τη θέση τους να πάρει μονάχα η περιγραφή»
ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ
Ως έλλογα όντα πασχίζουμε να εξηγούμε ή να ερμηνεύουμε την πραγματικότητα. Ως ηθικά όντα, η υποχρέωσή μας είναι να μη χάσουμε την ικανότητα να συγκινούμαστε. Μόνο η συγκίνηση παράγει ηθικά προσανατολισμένη δράση.
Δεν χρειάζομαι εξηγήσεις για να συλλάβω την ηθική φρίκη του Αουσβιτς. Μου αρκεί η περιγραφή του Ρώσου πολεμικού ανταποκριτή Βασίλι Γκρόσσμαν στο συγκλονιστικό «Η Κόλαση της Τρεμπλίνκα» (πρωτοεκδόθηκε το 1945, Αγρα, 2020, εξαιρετική μετάφραση και θαυμάσια εισαγωγή της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου): «Ξεχώρισαν [οι Ες Ες] τις γυναίκες με τα παιδιά και τις οδήγησαν όχι στους θαλάμους αερίων, αλλά στα σημεία καύσης των νεκρών. Ανάγκασαν τις τρελαμένες από τη φρίκη μητέρες να οδηγήσουν τα παιδιά ανάμεσα στα πυρακτωμένα δοκάρια, όπου μέσα στις φλόγες και καπνούς συρρικνώνονταν ενώ πέθαιναν χιλιάδες σώματα, εκεί όπου τα πτώματα σαν ζωντανά σφάδαζαν και κινούνταν, εκεί όπου από τη ζέστη άνοιγαν οι κοιλιές των εγκύων και τα πεθαμένα πριν από τη γέννησή τους μωρά καίγονταν στην ανοιγμένη μήτρα των μανάδων τους. Τα παιδιά ρίχνονταν πάνω στις μητέρες τους με τρελές κραυγές: «Μαμά τι θα γίνει; Θα μας κάψουν;». Ο Δάντης δεν είχε φανταστεί τέτοιες σκηνές από τη δική του κόλαση».
Γιατί πρέπει να περιγράφουμε τη γενοκτονική θηριωδία; «Το χρέος του συγγραφέα είναι να διηγείται τη φρικτή αλήθεια, το χρέος του πολίτη-αναγνώστη είναι να τη γνωρίζει», γράφει ο Γκρόσσμαν. Οταν γνωρίζεις τα γεγονότα, δεν μπορείς να συνεχίσεις να ζεις σαν να μην τα γνώριζες. Μπορείς να τα απωθείς, αλλά δεν μπορεί να τα εξαλείψεις· παραμένουν και σε παρενοχλούν.
Διαβάζω ή παρακολουθώ σε έγκυρα διεθνή ΜΜΕ περιγραφές των εγκλημάτων πολέμου, την ανθρωπιστική καταστροφή και την ισοπέδωση της Γάζας. Εχω υπ’ όψιν τις μακάβριες στατιστικές έγκριτων διεθνών οργανισμών για τους νεκρούς αμάχων, το λιμό και την εξάλειψη οποιασδήποτε συνθήκης διατηρεί τη ζωή στη Λωρίδα. Αυτά, όμως, είναι λόγια. Δεν με διαπερνούν αν δεν τα σωματοποιήσω, οπτικοποιώντας τη φρίκη: παιδιά πεθαίνουν από ασιτία, τρομαγμένοι άνθρωποι με κατσαρόλες εκλιπαρούν για τροφή, μητέρες θρηνούν τα νεκρά μωρά τους, ασθενείς νοσηλεύονται σε λίμνες αίματος στο πάτωμα, ορφανά τριγυρίζουν χαμένα σε κατεστραμμένες πόλεις, σκυλιά τρώνε πτώματα στους δρόμους, δεκάδες σκοτώνονται καθημερινά αναζητώντας τροφή σε κέντρα δήθεν ανθρωπιστικής βοήθειας.
Οταν γνωρίζεις τα γεγονότα, δεν μπορείς να συνεχίσεις να ζεις σαν να μην τα γνώριζες.
Στη Γάζα, σήμερα, όπως βεβαιώνουν ο ΟΗΕ και το Διεθνές Δικαστήριο, δεν γίνεται πόλεμος, αλλά γενοκτονία. Οπως στην περίπτωση των ναζιστικών εξολοθρεύσεων, στον πόλεμο του Βιετνάμ και στη γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα, η κανονικοποίηση των δολοφονιών αμάχων βασίζεται στην τυφλή υπακοή σε στρατιωτικές διαταγές, στη δαιμονοποίηση του εχθρού, και στη ρουτινοποίηση του θανάτου. Τα ρεπορτάζ της ισραηλινής εφημερίδας Haaretz (π.χ. 18/12/2024, 27/6/2025) είναι στο πνεύμα του Γκρόσσμαν – συγκλονιστικά στην αποκαλυπτική περιγραφικότητά τους.
Εφεδρος λ.χ. περιγράφει μια τυπική σκηνή. Ενήλικας και δύο παιδιά διασχίζουν άοπλοι την απαγορευμένη γραμμή. «Τους είχαμε υπό πλήρη επιτήρηση, με τα όπλα στραμμένα εναντίον τους. Ξαφνικά ακούσαμε μια τεράστια έκρηξη. Ενα πολεμικό ελικόπτερο εκτόξευσε πύραυλο εναντίον τους. Ποιος θεωρεί ότι είναι νόμιμο να εκτοξεύει πύραυλο εναντίον παιδιών; Και με ελικόπτερο; Αυτό είναι το απόλυτο κακό».
Το περιστατικό αντανακλά ένα γενικότερο μοτίβο. Ομάδες πεινασμένων αμάχων πλησιάζουν τα κέντρα διανομής σε «ακατάλληλες» ώρες, ή περιμένουν τα φορτηγά με την επισιτιστική βοήθεια. Ο ισραηλινός στρατός ανοίγει πυρά και σκοτώνει εν ψυχρώ. Οταν, σε ένα τέτοιο περιστατικό, στρατιώτης ρώτησε γιατί, του απάντησαν: «ήταν εντολή από πάνω και οι άμαχοι ήταν απειλή». Δεν ήταν, βεβαιώνει ο στρατιώτης. «Σκοτώθηκαν για το τίποτα. Ο σκοτωμός αθώων έχει κανονικοποιηθεί».
Αλλος στρατιώτης είπε: «Είναι φονικό πεδίο. Εκεί που ήμουν εγώ, ένας με τέσσερις άνθρωποι σκοτώνονται κάθε μέρα. Τους μεταχειριζόμαστε ως εχθρική δύναμη. Η μέθοδος επικοινωνίας μας είναι οι πυροβολισμοί». «Η Γάζα είναι ένα παράλληλο σύμπαν», παρατήρησε έφεδρος. «Η απώλεια ζωής δεν σημαίνει τίποτε. Οι περισσότεροι στρατιώτες δεν σκέπτονται». Οταν μερικοί διατυπώνουν αμφιβολίες θεωρούνται «δειλοί». Επικρατεί η φανατική ομαδοσκέψη, χωρίς χώρο για ερωτήσεις. Πρώτα σκοτώνεις, μετά (ίσως) ρωτάς.
Η μαζική εξόντωση ανθρώπων είναι ανέφικτη αν τα θύματα δεν έχουν προηγουμένως δαιμονοποιηθεί ή απανθρωποποιηθεί. Η Χαμάς το απέδειξε στη θηριώδη επίθεσή της, στις 7/10/2023. Αντίστοιχη νοοτροπία επιδεικνύουν μερικοί Ισραηλινοί αξιωματικοί, όπως ο ταξίαρχος Γιεχούντα Βαχ (είδαμε τέτοιες ψυχοπαθολογικές προσωπικότητες στο Βιετνάμ και στη Βοσνία). «Δεν υπάρχουν αθώοι στη Γάζα», φέρεται να είπε σε στρατιώτες. Ολοι είναι εν δυνάμει τρομοκράτες. «Μια γυναίκα είναι μεταμφιεσμένος άνδρας. Ενας ποδηλάτης, συνεργάτης τρομοκρατών». Ολοι πρέπει να εξοντωθούν. Στο παράλληλο σύμπαν της Γάζας επικρατεί η παράνοια.
«Ο κόσμος πρέπει να μάθει πώς πραγματικά μοιάζει αυτός ο πόλεμος, ποιες σοβαρές πράξεις διαπράττουν ορισμένοι διοικητές και στρατιώτες στη Γάζα. Πρέπει να γνωρίζουν τις απάνθρωπες σκηνές που βλέπουμε», δήλωσε ένας έφεδρος στη Haaretz (18/12/2024). Ο Γκρόσσμαν θα συμφωνούσε. Οταν γνωρίζεις, τίθεσαι ενώπιον των ευθυνών σου. Η γενοκτονία στη Γάζα είναι στίγμα στον πολιτισμό μας και βάρος στη συνείδησή μας.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
