Την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, είναι 23:52 το βράδυ. Βρίσκομαι σε ένα από τα προάστια στα βόρεια της Αθήνας. Στο τραπέζι του μπαλκονιού υπάρχει ένας πλαστικός αισθητήρας που μετράει τη θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα. Σύμφωνα με την οθόνη του δέκτη εδώ δίπλα, η θερμοκρασία του αέρα αυτή τη στιγμή στο μπαλκόνι είναι 33,6 βαθμοί Κελσίου. Και πλησιάζουν μεσάνυχτα.
Ζούμε άλλον ένα καύσωνα -αλλά δεν είναι η πρώτη φορά, έτσι δεν είναι; Είμαστε σε μια χώρα με παραδοσιακά ζεστά καλοκαίρια. Το μόνο πράγμα που θυμάμαι από το καλοκαίρι του 1987 (ήμουν παιδάκι) είναι το Ευρωμπάσκετ, αλλά πολύς κόσμος θυμάται και τον καύσωνα που έπληξε τη χώρα στο τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου (καλή ώρα). Κάτι άλλο που ξέρω σίγουρα, είναι ότι τότε δεν είχαμε ερ κοντίσιον στο σπίτι. Ελάχιστα σπίτια είχαν. Πώς αντέχαμε;
Ένα από τα πρώτα πράγματα που έψαξα όταν κάθισα να γράψω βιβλίο για την κλιματική αλλαγή, ήταν το πώς ακριβώς αποτυπώνεται η “αύξηση της θερμοκρασίας” που υποτίθεται ότι προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Αφού πάντα είχαμε ζέστη και καύσωνες στην Ελλάδα, πώς ξέρουμε ότι τώρα έχουμε περισσότερη ζέστη από ό,τι είχαμε παλιά; Ένα από τα προβλήματα με τις επιστημονικές δημοσιεύσεις για το θέμα της κλιματικής αλλαγής είναι η ορολογία και η πολυπλοκότητα. Τα “+1,5 βαθμοί Κελσίου” και οι “μέσοι όροι θερμοκρασίας σε σχέση με την περίοδο πριν από τη βιομηχανική επανάσταση” είναι μεγέθη τα οποία είναι δύσκολο να εξηγηθούν ή να γίνουν κατανοητά. Το ότι η “μέση θερμοκρασία” της Αθήνας την περίοδο 1971-2000 ήταν 15,6 βαθμοί Κελσίου δεν μας λέει τίποτε απολύτως. Ούτε το ότι σήμερα η θερμοκρασία είναι 1-1,5 βαθμό παραπάνω από αυτό. Τι σημαίνει “1” ή “1,5”; Είναι πολύ; Είναι λίγο;
Έκανα μια δοκιμή. Υπάρχει ένα εργαλείο στο ίντερνετ που βρίσκει ποια ήταν η ανώτατη θερμοκρασία σε ένα συγκεκριμένο μέρος, μια συγκεκριμένη ημερομηνία. Βάζοντας την ημερομηνία της γέννησής μου, λοιπόν, βρήκα ότι η θερμοκρασία εκείνο το μεσημέρι, όταν μόλις είχα βγει στον κόσμο, δεν ξεπέρασε τους 14,4 βαθμούς Κελσίου. Μετά έψαξα και βρήκα την ανώτατη θερμοκρασία σε όλα τα γενέθλιά μου έκτοτε. Σε λίγες περιπτώσεις η θερμοκρασία ήταν μικρότερη, όπως το 1996 (13,6 βαθμοί), σε αρκετές ήταν υψηλότερη (το 2019 ήταν 26,6). Δεν ήταν μια γραμμική πορεία. Δεν έκανε κάθε χρόνο και περισσότερη ζέστη. Το διάγραμμα που προέκυψε ήταν γεμάτο κορυφές και κοιλάδες. Κοιτάζοντας όμως τον κινούμενο μέσο όρο των δεδομένων, που δείχνει την τάση, βλέπει κανείς κάτι ξεκάθαρο: μια γραμμή που αργά αλλά σταθερά, τον τελευταίο σχεδόν μισό αιώνα, πάει ξεκάθαρα προς τα πάνω. Έβαλα το σχετικό διάγραμμα και στο βιβλίο, μαζί με όλα τα άλλα χαρακτηριστικά στοιχεία και νούμερα -και όλα, μα όλα, λένε την ίδια ιστορία.
Ο ορισμός του “καύσωνα” σύμφωνα με την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία είναι: η μέγιστη θερμοκρασία να ξεπερνά τους 39 βαθμούς κατά τη διάρκεια της ημέρας και να μην πέφτει κάτω από τους 26 βαθμούς κατά τη διάρκεια της νύχτας και αυτό να γίνεται συνεχόμενα για τουλάχιστο τρεις ημέρες. Αυτό δεν είναι σπάνιο φαινόμενο στην Ελλάδα. Την εικοσαετία 1980-1999 είχαμε 27 καύσωνες που διήρκεσαν συνολικά 105 ημέρες. Την επόμενη εικοσαετία, όμως, από το 2000 μέχρι το 2019, είχαμε 42 καύσωνες, που διήρκεσαν 207 ημέρες. Δεν υπάρχει απολύτως καμία αμφιβολία, ανεξαρτήτως σεναρίων και μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ότι την εικοσαετία 2020-2039 θα έχουμε ακόμα περισσότερους καύσωνες, που θα διαρκέσουν πολύ περισσότερες ημέρες.
Ένα κρίσιμο στοιχείο που έχει αλλάξει, βεβαίως, είναι ότι τώρα έχουμε ερ κοντίσιον. Η θερμοκρασία μέσα μέσα στα μεσάνυχτα ήταν 27 βαθμοί, όχι 34. Το 2023 τη χώρα μας έπληξε ένα καύσωνας χειρότερος από του 1987 -διήρκεσε 15 ολόκληρες ημέρες. Αυτή τη φορά δεν είχαμε εκατοντάδες θανάτους, καθότι τα περισσότερα σπίτια, γραφεία και κοινόχρηστοι χώροι πλέον κλιματίζονται -με μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, βεβαίως, η οποία παράγεται ακόμα εν μέρει με την καύση ορυκτών καυσίμων, που προσθέτει αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, που επιταχύνουν την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη και, συνακόλουθα, και της συχνότητας και της έντασης των καυσώνων. Οπότε εδώ έχουμε ένα φαινόμενο που χειροτερεύει διαρκώς, ενώ όμως παράλληλα αναπτύσσουμε τρόπους να προσαρμοζόμαστε για να το αντέξουμε, οι οποίοι επιταχύνουν τη χειροτέρευσή του.
Και την ίδια ώρα 1 στα 5 νοικοκυριά στην Ελλάδα δεν έχουν κλιματιστικό στο σπίτι. Και την ίδια ώρα, σε χώρες φτωχότερες, με ακόμα δυσκολότερες κλιματικές συνθήκες, από τις οποίες προέρχονται κι οι περισσότεροι πρόσφυγες που θέλουμε να διώχνουμε, οι καύσωνες γίνονται επίσης περισσότεροι και οι δυνατότητές τους να προσαρμοστούν για να τους αντέξουν παραμένουν υποτυπώδεις.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Τίποτε. Η τάση αυτή δεν αναστρέφεται, μόνο επιβραδύνεται. Όλος ο κόσμος, όλες οι κυβερνήσεις, όλοι οι διεθνείς οργανισμοί και οι αρμόδιοι φορείς πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, ταχύτερα από ό,τι γίνεται τα τελευταία 20 χρόνια (που δεν έχουν γίνει και λίγα). Γνωρίζοντας ότι, στην πραγματικότητα, παλεύουμε για να εξασφαλίσουμε όσο πιο δροσερά και ευχάριστα καλοκαίρια γίνεται, στο κοντινό μας μέλλον τα οποία όμως σίγουρα, χωρίς καμία αμφιβολία, θα είναι πιο καυτά από αυτά που ζούμε τώρα.
Το δεύτερο μισό αυτού του άρθρου το έγραψα την επόμενη ημέρα -την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές είναι 14:23 το μεσημέρι. Είμαι σε μια καφετέρια στο Κολωνάκι, κι η άσφαλτος απ’ έξω μοιάζει να αχνίζει στον ήλιο. Το κινητό μου λέει ότι η θερμοκρασία είναι 39 βαθμοί.
Πρέπει να κλείσω τώρα, και να βγω έξω.
