Ανακηρύσσοντας πρόσφατα τη Ζιζέλ Πελικό ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής, ο πρόεδρος Μακρόν δικαιολογημένα τη χαρακτήρισε «πρότυπο γενναιότητας». Η κ. Πελικό αποποιήθηκε την ανωνυμία προκειμένου να μιλήσει ανοιχτά για όσα φρικώδη διέπραξε ο σύζυγός της: για χρόνια τη νάρκωνε, τη βίαζε και καλούσε δεκάδες ανώνυμους άλλους να τη βιάζουν. Η κ. Πελικό προέτρεψε εμπράκτως τις γυναίκες να καταγγέλλουν περιπτώσεις βιασμού. Οι βιαστές πρέπει να ντρέπονται, είπε, όχι τα θύματα. Η περίπτωση Φιλιππίδη μας ξαναθύμισε ποιος πρέπει να στιγματίζεται.
Στη δίκη του Πελικό, η τέως σύζυγος του μικρότερου γιου των Πελικό ανέφερε ότι «δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο προφίλ βιαστή». «Ο παππούς μου», είπε, «που με κακοποίησε, ήταν χωροφύλακας». Στη σύγχρονη κοινωνία, πρόσθεσε, η (σεξουαλική) κακοποίηση έχει καταστεί «κοινοτοπία» (Guardian, 12/12/24).
Με αφορμή την υπόθεση Πελικό, αρκετοί μίλησαν για «κουλτούρα βιασμού» στη Γαλλία. Ερευνα του Ανωτάτου Συμβουλίου Ισότητας Φύλου της Γαλλίας, το 2023, έδειξε ότι το 37% των γυναικών έχει βιώσει κάποια μορφή μη συναινετικού σεξ. Ο ρυθμός των καταγγελλόμενων βιασμών αυξάνεται κάθε χρόνο κατά 2,7%. Ερευνες δείχνουν ότι σεξουαλική βία διαπράττεται συχνά στην ευρύτερη οικογένεια (ined.fr, 19/6/2023). Παρόμοιες είναι οι τάσεις σε άλλες χώρες. Πρόσφατα, η ηθοποιός Μαρίνα Καλογήρου εξομολογήθηκε τη σεξουαλική κακοποίησή της, σε παιδική ηλικία, από οικογενειακούς φίλους και συγγενείς.
Στις μεταμοντέρνες κοινωνίες, η αχαλίνωτη σεξουαλική ελευθεριότητα, ιδιαίτερα όταν ιδεολογικοποιείται, πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες σεξουαλικής κακοποίησης. Το 2020, στη Γαλλία, χρειάστηκαν οι αποκαλύψεις της Βανέσα Σπρινγκορά για την ερωτική σχέση που είχε συνάψει μαζί της, το 1985, ο τότε πενηντάχρονος, βραβευμένος συγγραφέας Γκαμπριέλ Ματζνέφ, όταν η ίδια ήταν μόλις 14 ετών, για να στραφεί η προσοχή των ΜΜΕ στη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων. Ο Ματζνέφ εκθείαζε παλαιόθεν τις παιδεραστικές επιθυμίες του σε βιβλία του. Οχι μόνο δεν είχε επικριθεί, αλλά επιφανείς Γάλλοι διανοούμενοι (Φουκώ, Μπαρτ, Σαρτρ) είχαν ξεδιάντροπα υπερασπισθεί τέτοιες πρακτικές στο όνομα της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Η αίσθηση της απουσίας ορίων («anything goes») ενθαρρύνεται στο «σκοτεινό Διαδίκτυο» και στο ρομποτικό σεξ. Και τα δύο διευκολύνουν την εκδήλωση βίαιων σεξουαλικών φαντασιώσεων, επιτρέπουν την κατασκευή πολυπροσωπίας (ευυπόληπτος στη δουλειά, χυδαίο άβαταρ στο Διαδίκτυο) και απελευθερώνουν τα άτομα από αναστολές. Οταν Γάλλος δημοσιογράφος προσποιήθηκε τη δεκαπεντάχρονη έφηβη, στην ανέλεγκτη ιστοσελίδα συζητήσεων Coco.gg, άρχισε να λαμβάνει πληθώρα προτάσεων για πληρωμένο σεξ (Guardian, 12/12/24). Ο Πελικό αναζητούσε, ανωνύμως, τους συν-βιαστές του στην ίδια ιστοσελίδα. Σε ένα περιβάλλον σεξουαλικής αποχαλίνωσης, δεν ήταν δύσκολο να τους βρει. Σε αρκετούς, εμφάνισε τη ναρκωμένη Ζιζέλ ως συμμετέχουσα σε σεξουαλικό παιχνίδι.
Το θέμα της συναίνεσης στη σεξουαλική συνεύρεση αναδείχθηκε στη δίκη Πελικό. Οι πλείστοι κατηγορούμενοι θεώρησαν ότι είχαν τη συναίνεση της Ζιζέλ, εφόσον τους την είχε δώσει ο σύζυγός της. Δεν θέλησαν να διακριβώσουν, αν, πράγματι, την είχαν. Το πιθανότερο είναι ότι δεν τους ενδιέφερε. Ενεργώντας με την απληστία καταναλωτή σε πολυκατάστημα, εφόσον το σεξ των φαντασιώσεών τους τούς προσφέρθηκε δωρεάν, γιατί να μην το πάρουν;
Είναι γεγονός ότι η συναίνεση δεν είναι πάντοτε εντελώς ξεκάθαρη. Είναι, όμως, επίσης γεγονός ότι, καθότι η συναίνεση είναι έννοια καθολικά αποδεκτή, τα σεξουαλικά αρπακτικά νιώθουν υποχρεωμένα να την επικαλεσθούν. Προβάλλοντας το ιδεολόγημα της ελεύθερης ενήλικης απόφασης, αποφεύγουν, αυτοδικαιωτικά, την ηθική ουσία.
Κατηγορούμενος για βιασμό καμαριέρας ξενοδοχείου της Νέας Υόρκης, το 2011, ο Ντομινίκ Στρος-Καν, πρώην διευθυντής του ΔΝΤ, περιέγραψε τη σεξουαλική πράξη ως «συναινετική». Το ίδιο έκανε και ο πρίγκιπας Αντριου, στη δυσώδη υπόθεση σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων κοριτσιών Επστιν-Μάξγουελ.
Οταν, το 2015, ο Στρος-Καν κατηγορήθηκε για εμπλοκή σε κύκλωμα μαστροπείας (γνωστή ως «υπόθεση Carlton»), ο δικηγόρος του χαρακτήρισε τη βίαιη σεξουαλική συμπεριφορά του σε ιερόδουλη ως «συναινετικό παιχνίδι». Η ίδια το περιέγραψε διαφορετικά. «Εκλαιγα και χειρονομούσα», είπε. «Δεν μπορούσα, όμως, να πω όχι, χρειαζόμουν τα χρήματα. Οπότε το υπέμεινα» (βλ. το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ «Room 2806» στο Netflix για την υπόθεση Στρος-Καν). Τα κοινωνικώς περίοπτα σεξουαλικά αρπακτικά είναι «ασβεστωμένοι τάφοι». Εμφανίζονται να τηρούν τους «συναινετικούς» τύπους, αποκρύπτοντας την εξουσιαστικά εδραιωμένη ηθική σήψη τους.
Ανέκαθεν υπήρχαν σεξουαλικοί κακοποιητές. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς προστατεύονται οι ευάλωτοι/ες. Γνωρίζουμε, εν μέρει τουλάχιστον, την απάντηση: με την προσωπική εγρήγορση και την καλή λειτουργία των θεσμών.
Αν, τον Σεπτέμβριο 2020, ο φύλακας του σούπερ μάρκετ δεν είχε επέμβει αποφασιστικά όταν εντόπισε τον Πελικό να φωτογραφίζει γυναίκες κάτω από τα φουστάνια τους, αυτός θα κυκλοφορούσε ακόμη ελεύθερος. Κι αν η αστυνομία της πόλης του Καρποντρά δεν είχε δώσει τη δέουσα προσοχή σε μια φαινομενικά απλή υπόθεση ηδονοβλεψίας, ο Πελικό θα συνέχιζε να οργανώνει τα πάρτι βιασμού της συζύγου του. Γενικότερο θεσμικό δίδαγμα: Το πιο επαναστατικό πράγμα, γράφει ο Αλμπέρ Καμύ, είναι να παίρνεις τη δουλειά σου στα σοβαρά – να ενεργείς με τη δέουσα ευθύνη και εγρήγορση. (Ευτυχώς πάντα υπάρχουν ευσυνείδητοι άνθρωποι: στα καθ’ ημάς, από την κ. Τυχεροπούλου στον ΟΠΕΚΕΠΕ μέχρι τον αρχαιολόγο κ. Ψαρρό στη Μύκονο, τον κ. Λιότσιο της Πυροσβεστικής και τόσους άλλους).
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
