Διαπιστώνεται μια εμφανής ασυμμετρία στη μελέτη της κοινής γνώμης όσον αφορά τις γερμανοελληνικές σχέσεις. Ενώ διαθέτουμε αρκετά ακριβή δεδομένα για το πώς οι Ελληνες βλέπουν τη Γερμανία τα τελευταία είκοσι χρόνια, μέχρι πολύ πρόσφατα δεν υπήρχαν ουσιαστικά πληροφορίες για το πώς οι Γερμανοί αντιλαμβάνονται την Ελλάδα και τους Ελληνες – με εξαίρεση κάποιες αποσπασματικές αναφορές σε τμήματα των γερμανικών ΜΜΕ, οι οποίες, ιδίως στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης, βασίζονταν συχνά σε κατά κύριο λόγο αρνητικά ή ακόμη και ρατσιστικά στερεότυπα. Αυτό το κενό καλύφθηκε πλέον με μια πανεθνική δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους.
Οι συνειρμοί που κάνουν οι περισσότεροι Γερμανοί με την Ελλάδα αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα που προβάλλεται στα λαμπερά ταξιδιωτικά φυλλάδια. Oταν οι Γερμανοί σκέφτονται την Ελλάδα, πρωτίστως την αντιλαμβάνονται ως έναν ελκυστικό προορισμό διακοπών: η θάλασσα, η λιακάδα και ο καλός καιρός είναι οι όροι που αναφέρονται συχνότερα όταν ερωτώνται στη Γερμανία τι τους έρχεται αυθόρμητα στο μυαλό όταν σκέφτονται την Ελλάδα.
Αυτός ο χαρακτηρισμός ισχύει για σχεδόν τους μισούς συμμετέχοντες στην έρευνά μας. Στη δεύτερη θέση των κυριότερων συνειρμών κατατάσσεται η ελληνική κουζίνα: πιάτα όπως το σουβλάκι, το τζατζίκι και η φέτα απολαμβάνουν ευρείας αναγνώρισης και δημοφιλίας στη Γερμανία. Η Ελλάδα συνδέεται επίσης με τη «φιλοξενία» και τις «διακοπές». Σημαντικά χαμηλότερα στη λίστα –αν και εξακολουθούν να αναφέρονται– βρίσκονται συνειρμοί που σχετίζονται με «την ιστορία, τον πολιτισμό, τη μυθολογία», καθώς και με τα παγκοσμίου φήμης ιστορικά και αρχαιολογικά μνημεία της χώρας. Πολιτικές αναφορές όπως «κρίση, φτώχεια, χρεοκοπία» εμφανίζονται μόνο στις τελευταίες θέσεις της λίστας –ένα κεντρικό εύρημα αυτής της ανάλυσης–, γεγονός που υποδηλώνει ότι τέτοιοι όροι σπάνια συναντώνται στην καθημερινή εμπειρία των Γερμανών τουριστών στην Ελλάδα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι αρνητικοί συνειρμοί διαδραματίζουν περιθωριακό ρόλο. Οι σκιές του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένων των σκοτεινότερων κεφαλαίων που αφορούν τη Γερμανία –όπως η Kατοχή κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ή η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010– δεν διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό την εικόνα της Ελλάδας στους περισσότερους ερωτηθέντες. Αυτή η γενική θετική διάθεση αντικατοπτρίζεται και στις αξιολογήσεις για την κατάσταση των γερμανοελληνικών σχέσεων: το 60% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η διμερής σχέση είναι «καλή» ή «πολύ καλή», ενώ μόλις 7% την κρίνει κακή.
Ο καθοριστικός παράγοντας που διαμορφώνει την αντίληψη του κοινού είναι η άμεση προσωπική εμπειρία μέσω ταξιδιών στην Ελλάδα. Eνα συντριπτικό ποσοστό 88% θεωρεί την πραγματική επίσκεψη στη χώρα καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση τεκμηριωμένης άποψης. Σχεδόν οι μισοί (46%) από τους ερωτηθέντες σε αυτή την αντιπροσωπευτική έρευνα έχουν ταξιδέψει οι ίδιοι στην Ελλάδα. Από αυτή την ομάδα, η συντριπτική πλειονότητα επέστρεψε με «πολύ θετική» (51%) ή «θετική» (38%) εντύπωση.
Η κατοχή της Ελλάδας από τη ναζιστική Γερμανία εξακολουθεί να ρίχνει βαριά σκιά στις διμερείς σχέσεις. Ποια σημασία έχει αυτό το ιστορικό γεγονός στη διαμόρφωση των σύγχρονων γερμανικών αντιλήψεων για την Ελλάδα; Για σχεδόν το ένα τρίτο των ερωτηθέντων, η ναζιστική κατοχή διαδραματίζει «πολύ σημαντικό» (13%) ή «σημαντικό» (14%) ρόλο. Eνα ακόμη τρίτο δηλώνει ότι δεν έχει άποψη επί του θέματος, ενώ το 31% θεωρεί ότι η κατοχή έχει μικρή ή καθόλου σημασία για την τρέχουσα εικόνα τους για την Ελλάδα. Στενά συνδεδεμένο με το ζήτημα αυτό είναι το ερώτημα πώς θα πρέπει η γερμανική πολιτική ηγεσία να διαχειριστεί την ιστορική ευθύνη της χώρας απέναντι στην Ελλάδα – μια συζήτηση που περιλαμβάνει και το θέμα των αποζημιώσεων. Τέσσερις στους δέκα ερωτηθέντες θεωρούν «σημαντικό» (24%) ή «πολύ σημαντικό» (16%) το να αναγνωρίσει και να αναλάβει η Γερμανία την ιστορική της ευθύνη έναντι της Ελλάδας. Πιο πρόσφατο στη συλλογική ιστορική μνήμη είναι το κεφάλαιο της ελληνικής οικονομικής κρίσης και η αντίστοιχη πολιτική αντίδραση της Γερμανίας – μια στάση που επικρίθηκε έντονα εντός Ελλάδας και συνδέθηκε στενά με τον τότε υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Μια οριακή πλειοψηφία των Γερμανών (44%) έχει «πολύ θετική» (15%) ή «θετική» (29%) άποψη για τον ρόλο της Γερμανίας κατά τη διάρκεια της κρίσης. Μόλις το 17% εκφράζει αρνητική γνώμη για την πολιτική του Βερολίνου εκείνη την περίοδο, ενώ σχεδόν το ένα τρίτο (29%) υιοθετεί ουδέτερη στάση.
Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981 διαμόρφωσε επίσης τη γερμανοελληνική σχέση. Τα δύο τρίτα των Γερμανών θεωρούν ότι η Ελλάδα είναι είτε «πολύ σημαντική» (26%) είτε «σημαντική» (38%) για την Ε.E. Αντιστοίχως θετικές απαντήσεις καταγράφηκαν αναφορικά με τον ρόλο της Ελλάδας ως στρατηγικού εταίρου στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ: σχεδόν τα δύο τρίτα των Γερμανών βλέπουν την Ελλάδα ως «πολύ σημαντικό» (27%) ή «σημαντικό» (35%) σύμμαχο στο ΝΑΤΟ.
Τέλος, η έρευνα διερεύνησε τις γερμανικές στάσεις απέναντι στις ελληνοτουρκικές διαφορές. Μια οριακή πλειοψηφία (47%) θεωρεί ότι το Βερολίνο θα πρέπει να παραμείνει ουδέτερο και να αποφύγει την παρέμβαση στη διαμάχη μεταξύ των δύο γειτόνων στο Αιγαίο. Eνας στους τρεις ερωτηθέντες τάσσεται υπέρ της στήριξης της Ελλάδας, ενώ το 14% υποστηρίζει τη συμπαράταξη με την Τουρκία.
Μεταξύ των αξιοσημείωτων ευρημάτων αυτής της μελέτης συγκαταλέγεται το γεγονός ότι, δέκα χρόνια μετά την κορύφωση της οικονομικής κρίσης, μόλις ένας στους δέκα Γερμανούς συνδέει πλέον την Ελλάδα με όρους όπως «κρίση», «φτώχεια» ή «χρεοκοπία». Ιδίως οι νεότεροι Γερμανοί είναι ακόμη λιγότερο πιθανό από τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες να συνδέσουν τη χώρα με αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο, όταν σκέφτονται την Ελλάδα σήμερα. Οσα συνέβησαν στο παρελθόν μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας καταλαμβάνουν, το πολύ, περιθωριακή θέση στη σκέψη των περισσοτέρων Γερμανών – και ενδιαφέρουν ελάχιστα το ευρύ κοινό. Αυτό μπορεί να εκληφθεί ως μια διάθεση να ξεχαστεί ή να κατασταλεί το παρελθόν – μια στάση που φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι Γερμανοί βλέπουν την Ελλάδα. Στην ελληνική πλευρά, αυτή η διάθεση υπέρβασης της ιστορικής εμπειρίας είναι λιγότερο έντονη. Οι έρευνές μας σχετικά με την εικόνα της Γερμανίας στην Ελλάδα επιβεβαιώνουν ότι πολλοί στην Ελλάδα δεν έχουν ακόμη επεξεργαστεί πλήρως τις, κατά καιρούς, τραυματικές εμπειρίες που συνδέονται με τη Γερμανία.
*Ο δρ Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι κύριος ερευνητής και συντονιστής ερευνητικών προγραμμάτων για τις ελληνογερμανικές σχέσεις στο ΕΛΙΑΜΕΠ στην Αθήνα. Η μελέτη του συγγραφέα δημοσιεύθηκε στα αγγλικά με τον τίτλο «Greece through German Eyes: Beyond Stereotypes in German-Greek Relations» και βασίζεται σε αντιπροσωπευτική δημοσκόπηση της Kapa Research στη Γερμανία, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους. Η μελέτη εκδόθηκε από το Ιδρυμα Friedrich Ebert (FES) στην Αθήνα.
