Ο κόσμος του ευτυχισμένου ανθρώπου είναι διαφορετικός από αυτόν του δυστυχισμένου, λέει ο Βίτγκενσταϊν στην πρόταση 6.43 του Tractatus και αυτή η διαφορά θα εξαλειφθεί από προσώπου Γης τη στιγμή του αφανισμού του ανθρώπινου είδους. Ομως, για όσο υπάρχουμε, αυτή η διαφορά παραμένει και έχει σημασία. Πιστεύω ότι η διάκριση του Λιρ μεταξύ πένθους και μελαγχολίας αντηχεί την παραπάνω διάκριση.
Η μελαγχολική ή δυστυχισμένη διάθεση βιώνει την αθεμελίωτη βάση του νοήματος και των ανθρώπινων πρακτικών, ως εκ τούτου για εκείνη τίποτε δεν έχει σημασία αφού δεν υπάρχει κάποιος εξωκοσμικός εγγυητής του νοήματος (ο Θεός, η αθανασία, η αρχή μετά απ’ το τέλος).
Ο μελαγχολικός αναγνωρίζει ότι ο θάνατος παραμένει ακατεύναστος απ’ όλες τις προσπάθειες του πολιτισμού να τον κατανοήσει μέσω αφηγηματικών και μυθολογικών κατασκευών. Η πανταχού παρουσία του ενδέχεται να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή. Ο μελαγχολικός συλλαμβάνει τον πολιτισμό ως ένα πλαίσιο το οποίο προσπαθεί να μας προσφέρει «ηρεμιστικά» για τα θεμελιώδη γεγονότα της φύσης και της βιωμένης εμπειρίας.
Γίνεται έτσι σαφές πως η μελαγχολία είναι αναγκαία συνθήκη για να υπερβούμε τις αυταπάτες μιας υπερβατικής δικαιολόγησης, όμως δεν κατανοεί η ίδια την υποκείμενη δομή της, δηλαδή ότι η ίδια αποζητούσε μια εγγύηση για αιωνιότητα, ότι για εκείνη το νόημα συνδεόταν άρρηκτα με μια εγγύηση του πέραν της ανθρώπινης σκοπιάς.
Το πένθος ή η ευτυχία προσπαθεί να συντηρήσει την αίσθηση του νοήματος και της ανθρώπινης σημαντικότητας, την αίσθηση δηλαδή ότι οι πράξεις μας συνεχίζουν να είναι καλές ακόμη κι αν κατανοούνται ως αυτό που είναι: εύθραυστες και γεμάτες σφάλματα συλλήψεις που δημιουργούμε από κοινού. Το γεγονός ότι οι έννοιες του αγαθού, της ομορφιάς και της αρετής εμφανίζονται με την ανάδυση του πολιτισμού, αυτό δεν καθιστά αυτές τις έννοιες ψευδείς, επιφαινόμενα ή «προβολές» σε ένα βουβό και άνευ νοήματος σύμπαν, αλλά αποκαλύπτει μια πλευρά του κόσμου, η οποία μπορεί να ακουστεί μονάχα μέσα από τις δικές μας προσπάθειες για τη διατήρησή τους. Η αξία συντήρησής του ταυτίζεται με τη συντήρηση του ανθρώπινου.
Ο κ. Γιάννης Μολυνδρής είναι μεταφραστής.
