Εδώ και 11 χρόνια, κάθε Παρασκευή βράδυ, στέλνω ένα νιουζλέτερ σε εφτάμισι χιλιάδες αναγνώστριες και αναγνώστες που έχουν επιλέξει να το λαμβάνουν.
Το email αυτό περιλαμβάνει μερικές δεκάδες ενδιαφέροντα πράγματα που βρήκα στο ίντερνετ κατά τη διάρκεια της εβδομάδας που πέρασε, μαζί με άλλες σκέψεις, ιδέες, φωτογραφίες ή απόψεις που δεν χώρεσαν σε άρθρα και ομιλίες.
Αφιερώνω από τρεις ως έξι ώρες για να το ετοιμάσω το βράδυ της Παρασκευής -κάθε Παρασκευής. Το χτεσινό ήταν το πεντακοσιοστό εβδομηκοστό πρώτο. Είναι πολλή δουλειά. Πολύς κόπος για κάτι δωρεάν, αυτοεπιβληθέν και επιπλέον όλων των άλλων που κάνω. Μήπως θα υπήρχε πιο εύκολος τρόπος;
Έχουμε 2025. Αυτή η σκέψη προέκυψε: μήπως, αν έβαζα όλα αυτά τα links σε ένα από τα ΑΙ εργαλεία που υπάρχουν, το ChatGPT, το Claude ή κάποιο άλλο, να μπορούσε να μου βγάλει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα το νιουζλέτερ της εβδομάδας;
Μήπως θα μπορούσα να φτιάξω ένα ωραίο και λειτουργικό σύστημα για να το γράφει και να το στέλνει αυτόματα στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες; Δεν θα χρειαζόταν καν να διαβάζω τα άρθρα – θα τα επέλεγα από τους τίτλους και οι ΑΙ θα έκαναν τα υπόλοιπα. Θα καταλάβαιναν, οι αναγνώστες κι οι αναγνώστριες, διαφορά;
Σε αυτό το άρθρο θα υποστηρίξω την άποψη ότι η κατάρρευση της ικανότητάς μας ως είδος να απορροφούμε και να επεξεργαζόμαστε πληροφορίες θα χειροτερέψει κι άλλο με τη χρήση των ΑΙ εργαλείων.
Μόνο το περασμένο δεκαήμερο εμφανίστηκαν τρεις ενδιαφέρουσες έρευνες για τις επιπτώσεις των εργαλείων ΑΙ στον ανθρώπινο εγκέφαλο, μία από τη Microsoft, μία από το ΜΙΤ και μία από το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ.
Η έρευνα της Microsoft βρήκε ότι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ΑΙ εργαλεία στη συνέχεια εμφανίζουν ασθενέστερη εγκεφαλική λειτουργία και ικανότητα για κριτική σκέψη σε σχέση με αυτούς που δεν χρησιμοποιούν.
Στην έρευνα του ΜΙΤ έκαναν κάτι πολύ ενδιαφέρον. Χώρισαν τους συμμετέχοντες σε τρεις κατηγορίες, και τους ζήτησαν να γράψουν ένα κείμενο. Η πρώτη κατηγορία μπορούσε να χρησιμοποιήσει το ChatGPT, ή δεύτερη μόνο μηχανές αναζήτησης του ίντερνετ και η τρίτη τίποτα. Μετά οι ερευνητές μέτρησαν την εγκεφαλική λειτουργία των συμμετεχόντων. Αυτοί που είχαν χρησιμοποιήσει ChatGPT τα πήγαν χειρότερα σε όλες τις μετρήσεις της εγκεφαλικής λειτουργίας από όλους τους άλλους.
Αυτοί που είχαν γράψει το κείμενο μόνοι τους τα πήγαν καλύτερα απ’ όλους. Αυτοί που είχαν γράψει το κείμενο με ChatGPT δεν θυμούνταν καν αποσπάσματα από το κείμενό που είχαν γράψει. Στα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα το μυαλό τους κοιμόταν. Δεν άναβε κανένας νευρώνας, καμία σύναψη. Καμία λειτουργία. Ο εγκέφαλος των άλλων, που γράψανε μόνοι τους, έλαμπε. Γαλαξίας οι συνάψεις.
Στην τρίτη έρευνα, του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ, έκαναν μια ανάλυση σε 280.000 βίντεο επιστημονικού περιεχομένου του YouTube (στα αγγλικά) και διαπίστωσαν κάτι πολύ ενδιαφέρον: εμφανίζεται, λέει, μια πολύ μεγάλη αλλαγή στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι ομιλητές μετά την έλευση του ChatGPT. Οι άνθρωποι (επιστήμονες!) φαίνεται ότι αλλάζουν τον τρόπο που μιλάνε, για να μοιάζει πιο πολύ με τα κείμενα που βγάζουν τα ΑΙ εργαλεία.
Αυτή είναι μια από τις τάσεις που συζητιούνται πάρα πολύ έντονα πλέον, δυόμισι χρόνια μετά την έλευση αυτών των θαυματουργών LLMs.
Υπάρχουν και άλλες, που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα το ότι κάποιοι πλέον αντιμετωπίζουν αυτά τα εργαλεία με μια ανθρωπομορφιστική προσέγγιση, αναπτύσσοντας σχέσεις μαζί τους, με συνέπειες στην προσωπική και την κοινωνική τους ζωή.
Αλλά είναι ενδιαφέρουσα ή ιδέα και τα ευρήματα για το ότι η χρήση των ΑΙ εργαλείων αποκοιμίζει τους εγκεφάλους μας. Κάτι που δεν συμβαίνει πάντα, ασφαλώς, και όχι υπό οποιοεσδήποτε συνθήκες.
Στο πείραμα του ΜΙΤ δοκίμασαν κι ένα άλλο σενάριο: έδωσαν τη δυνατότητα σε συμμετέχοντες που είχαν αρχίσει να σκέφτονται και να δουλεύουν το κείμενό τους να χρησιμοποιήσουν το ChatGPT εκ των υστέρων – και στη δική τους περίπτωση, η εγκεφαλική τους λειτουργία μετρήθηκε ψηλά.
Ενώ όμως σε πολλές περιπτώσεις αυτά τα εργαλεία μας γλιτώνουν χρόνο, φαίνεται ότι ταυτόχρονα κάνουν και κάτι άλλο: μας επιτρέπουν να γλιτώσουμε διανοητικό έργο.
Αντί να σκεφτόμαστε να γράψουμε ένα κείμενο, μας επιτρέπουν να σκεφτόμαστε πολύ λιγότερο, για να γράψουμε μόνο μια φράση που να ζητάει το κείμενο από το ChatGPT.
Χρησιμοποιούμε αυτό το χρόνο για να σκεφτούμε άλλα πράγματα, για να γράψουμε άλλα κείμενα, για να τρίψουμε, γυμνάσουμε τον εγκέφαλό μας αλλιώς; Μπορεί. Αλλά συνήθως νομίζω πως όχι.
Όπως κάποτε υποκαταστήσαμε τη χρήση του ανθρώπινου σώματος από τα μηχανήματα, τώρα μοιάζουμε να υποκαθιστούμε την εγκεφαλική μας λειτουργία.
Αποφεύγουμε πράγματα που γυμνάζουν τον εγκέφαλό μας, που μας κρατούν σε διανοητική εγρήγορση.
Κι αυτό το φαινόμενο έρχεται να κολλήσει με τις άλλες τάσεις της γενικότερης χρήσης οθονών και social media από τον πληθυσμό όλων των ηλικιών.
Τα αποτελέσματα της PISA, της έρευνας του ΟΟΣΑ για τις ικανότητες 15χρονων και 16χρονων από όλο τον κόσμο σε πράγματα όπως τα μαθηματικά, η κριτική σκέψη και η κατανόηση κειμένου ήταν λίγο-πολύ σταθερά από το 2000 που ξεκίνησε μέχρι το 2012. Από τότε όμως χειροτερεύουν διαρκώς.
Στην PIAAC, την αντίστοιχη έρευνα του ΟΟΣΑ που μετρά τις δεξιότητες των ενηλίκων, διαπιστώθηκε ότι στις περισσότερες χώρες τα αποτελέσματα του 2024 ήταν χειρότερα από τα αποτελέσματα του 2014.
Και δεν είναι μόνο οι έρευνες του ΟΟΣΑ που δείχνουν τέτοια ευρήματα. Καθηγητές πανεπιστημίων επισημαίνουν ότι πρόσφατες φουρνιές φοιτητών δυσκολεύονται πολύ να διαβάσουν βιβλία ή μεγάλα κείμενα.
Έρευνες υποδεικνύουν ότι οι ψηφιακές δεξιότητες των νεότερων γενεών υπολείπονται των αμέσως προηγούμενων: η γενιά που είναι δεύτερη πιο ευάλωτη σε online απάτες μετά τους boomers, λέει, είναι η Gen Z. Η γενιά του ΤικΤοκ.
Αν όλα αυτά δεν σας φτάνουν, να ένα στοιχείο που μπορεί να κάνει το φαινόμενο πιο γλαφυρό: ο χρόνος που μπορούσε να συγκεντρωθεί ένας ενήλικας σε κάτι που προβάλλεται από μια οθόνη χωρίς διακοπή το 2005 ήταν 150 δευτερόλεπτα.
Τόσος ήταν ο μέσος όρος των συμμετεχόντων. Το 2012, όμως, όταν επανέλαβαν την έρευνα, ο μέσος όρος είχε πέσει στα 75 δευτερόλεπτα. Στο μισό. Και το 2021; Μόλις 46 δευτερόλεπτα. Ούτε ένα λεπτό.
Στον κόσμο μας έχει δημιουργηθεί ένα τοξικό περιβάλλον πληροφόρησης, όχι μόνο εξαιτίας του περιεχομένου, αλλά και εξαιτίας της μορφής των μέσων. Η πληθώρα της πληροφορίας, από ό,τι αποδεικνύεται, δεν μας έχει οδηγήσει σε καλύτερη ενημέρωση, αλλά στη διάσπαση της προσοχής, την κατάρρευση της ικανότητάς μας ως είδος να κατακρατούμε και να επεξεργαζόμαστε πληροφορία, να μαθαίνουμε και να θυμόμαστε.
Στην εποχή μας περισσότεροι άνθρωποι παίρνουν πανεπιστημιακό πτυχίο από ποτέ άλλοτε. Σε όλο τον κόσμο τα χρόνια που τα παιδιά περνούν στο σχολείο είναι περισσότερα από οποτεδήποτε στην ανθρώπινη ιστορία.
Εδώ και είκοσι χρόνια η ανθρωπότητα έχει εύκολη και φτηνή πρόσβαση σε ολόκληρη την ανθρώπινη γνώση. Και παρ’ όλα αυτά, σκρολάροντας κολλημένοι στις οθόνες, χάνοντας τη συνήθεια ή και την ικανότητα να διαβάζουμε μεγάλα κείμενα ή βιβλία, χάνοντας πλέον, με τα νέα ΑΙ εργαλεία, και πολλά από τις τελευταία μας κίνητρα να γράφουμε και να τρίβουμε για πολλή ώρα το μυαλό μας με την ανθρώπινη γλώσσα, μοιάζουμε να χαζεύουμε.
Πώς το αντιμετωπίζουμε αυτό το πράγμα; Απέχοντας από την ΑΙ επανάσταση; Μπουκάροντας στα data centers, σαν νέοι Λουδίτες; Μάλλον όχι. Ίσως μια αρχή θα ήταν κάτι άλλο: να ανακαλύπτουμε, όσο μπορούμε, αφορμές για διάβασμα και γράψιμο.
Θα μπορούσα, πράγματι, να “ταΐζω” ό,τι ενδιαφέρον βρίσκω κατά τη διάρκεια της εβδομάδας σε μια ΑΙ για να μου βγάλει το νιουζλέτερ της Παρασκευής. Αλλά τι θα κέρδιζα εγώ από αυτή τη διαδικασία; Τι θα μάθαινα; Η σκέψη αυτή τις τελευταίες εβδομάδες με έχει οδηγήσει στη διαπίστωση ότι το νιουζλέτερ μάλλον δεν το γράφω για τους εφτάμισι χιλιάδες που το διαβάζουν, αλλά περισσότερο για εμένα. Και εγώ είμαι εθισμένος από τις οθόνες, κι εγώ πάσχω από τη διάσπαση της προσοχής. Το νιουζλέτερ είναι μια επιπλέον αφορμή και ένα κίνητρο για να διαβάσω άρθρα, κείμενα και βιβλία για θέματα που με ενδιαφέρουν και, κυρίως, για να αφιερώσω χρόνο και προσοχή για να τα καταλάβω, να ξεδιαλέξω τι από αυτά είναι σημαντικό και ενδιαφέρον και τι δεν είναι. Να σκεφτώ τις ιδέες και τα μηνύματα που προκύπτουν από αυτή την επεξεργασία, να βγάλω χρήσιμα συμπεράσματα από αυτά. Και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το κάνει κανείς αυτό; Γράφοντας.
Χωρίς ChatGPT.
