Επιστρέφοντας σκελετωμένη από το Αουσβιτς στην πόλη της, τα Ιωάννινα, η επιζήσασα Ρωμανιώτισσα Εβραία Εσθήρ Κοέν πήγε κατευθείαν στο σπίτι της, κοντά στο Κάστρο.
«Οταν έκανα να μπω μέσα, εμφανίστηκε στο πρώτο σκαλοπάτι ένας άγνωστος και μου είπε “πού πας;”. “Στο σπίτι μου”, απάντησα. Μου λέει “μην προχωρείς, θα σου πω κάτι”. Λέω “ορίστε”. “Ξέρεις αν η μαμά σου είχε φούρνο στην κουζίνα;”. Ολο χαρά εγώ, απάντησα: “Βέβαια, ψήναμε το ψωμί, δεν ξέρω το σπίτι μου;”. “Ε, αφού δεν σ’ έκαψαν οι Γερμανοί, θα σε κάψω εγώ αν τολμήσεις να μπεις μέσα”, μου είπε. Τι ήταν αυτό; Ελληνας, Γιαννιώτης, να με κάψει; Θεέ μου…».
Η Εσθήρ μού είχε ανοίξει την καρδιά της σε μια συνέντευξη για την «Καθημερινή» το 2014, όταν τη συνάντησα στο φτωχικό διαμερισματάκι που της είχε παραχωρήσει, καθότι φτωχή, η Ισραηλιτική Κοινότητα Ιωαννίνων, στη συμβολή των οδών Γιωσέφ Ελιγιά (αριστερός Εβραίος ποιητής) και Αννης Κομνηνής. Ο λόγος της ξεχείλιζε πίκρα και πόνο, για τον αντισημιτισμό που βίωσε με την επιστροφή στον τόπο της.
Της μάτωνε την ψυχή η συμπεριφορά συντοπιτών της, προφανώς όχι όλων, το διακινούμενο μίσος μερίδας της τοπικής κοινωνίας για τους Εβραίους. Μου αποκάλυψε ότι η κόρη της στη δεκαετία του ’60 αναγκάστηκε να φύγει στο Ισραήλ γιατί στο σχολείο ο δάσκαλος την αποκαλούσε μπροστά στα άλλα παιδιά «παλιοεβραία», όπως και για τη βεβήλωση του τάφου του γιου της, τον οποίο έχασε στα 29 του χρόνια.
Μου μίλησε για τον από τα έδρανα του Κοινοβουλίου αντισημιτισμό της φασιστικής Χρυσής Αυγής.
«Δεν ξέρετε τι μου θυμίζουν, κύριε, αυτοί που βλέπω στην τηλεόραση. Πώς μπορούμε και ανεχόμαστε τέτοια πράγματα σε αυτήν την έρμη την Ελλάδα που τόσοι ποιητές, τόσοι μεγάλοι άνθρωποι, την ύμνησαν, την τραγούδησαν; Πού είναι η Φιλική Εταιρεία, πού είναι οι ευεργέτες που έφυγαν από τα Γιάννενα και αλλού ξυπόλυτοι για να βοηθήσουν την Ελλάδα, γιατί την παρατήσαμε έτσι, τι μας έφταιξε; Καταλαβαίνετε τι κάνουμε; Σκοτώνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Εγώ είμαι Εβραία, αλλά Ελληνίδα Εβραία. Εγώ δεν έχω σπορά από πουθενά, Ελληνίδα είμαι».
Κλείνοντας την κουβέντα, ξέσπασε: «Εγώ θα φύγω με πολλή πίκρα, κύριε, και με ένα μεγάλο “γιατί”. Γιατί μας τα έκαναν όλα αυτά; Γιατί μας συμπεριφέρθηκαν οι δικοί μας άνθρωποι μ’ αυτόν τον τρόπο;».
Η Εσθήρ Κοέν έφυγε το 2020 παίρνοντας μαζί της τα μεγάλα «γιατί».
Ισως καλύτερα για εκείνη που δεν έζησε να δει τη μουντζουρωμένη πρόσοψη της οικοδομής (γραφεία Κοινότητας) και να ακούει «δικούς μας ανθρώπους» –με αριστερό πρόσημο τούτη τη φορά– να διαδηλώνουν υπέρ της εκδίωξης Εβραίων τουριστών από τα ξενοδοχεία του Ζαγορίου και των Τζουμέρκων. Θα ήταν ο «δεύτερος θάνατός» της.
