Στο «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» (εκδ. Ικαρος, 1988, 2011), ο Μάνος Χατζιδάκις περιλαμβάνει εκτενή συνομιλία του με τον Λεωνίδα Κύρκο, η οποία πραγματοποιείται μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν υπάρχει στην ελληνική πολιτική ζωή εκτός από το ΚΚΕ και το ΚΚΕ Εσωτερικού. Η συζήτηση είναι, φυσικά, πολιτική. Στο τέλος εκείνης της κουβέντας, ο Χατζιδάκις θέτει στον Κύρκο την τελευταία του «βαθύτατα πολιτική» ερώτηση:
«Σε ακούσαμε να σφυρίζεις μέρος από την Ενάτη (σ.σ. του Μπετόβεν) στη συγκέντρωση της Ομόνοιας. Μπορείς να μου πεις ποια είναι η σχέση των μελών του ΚΚΕ Εσωτερικού με την Ενάτη και γενικώς με τη μουσική του Μπετόβεν; Γιατί π.χ. στο ΚΚΕ Εσωτερικού ταιριάζει ο Μπετόβεν κι όχι ο ερωτικός Μότσαρτ;».
Βαθύτατα πολιτική ερώτηση όντως. Σήμερα, δεν θα είχε καμία θέση πουθενά. Οχι μόνο αν απευθυνόταν σε στέλεχος του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ (που υπήρξε η συνέχεια, ή μετάλλαξη αν προτιμάτε, του ΚΚΕ Εσωτερικού) αλλά και, εν πολλοίς, στο σύνολο του σημερινού πολιτικού προσωπικού.
Τι σημαίνει αυτό; Οτι ένας Μπετόβεν καθαγιάζει τα πάντα; Οχι· το ζήτημα δεν είναι ο Μπετόβεν. Είναι η παιδεία γενικότερα, ευρύτερα και βαθύτερα. Ο Κύρκος εκπροσωπούσε μια Αριστερά που ο πεζογράφος Γιώργος Ιωάννου είχε ορίσει ως «μια διαρκή ευαισθησία». Ολο αυτό σήμερα μοιάζει με ένα παλαιό ημερολόγιο.
Δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτα χειρότερο από την έκφραση «κάθε πέρσι και καλύτερα». Δεν είναι μόνον κακός σύμβουλος· είναι και ανακριβής. Ωστόσο, σε πιάνει κάτι όταν διαβάζεις μια τέτοια συνομιλία όπως εκείνη του Χατζιδάκι με τον Κύρκο.
Τι απαντά όμως ο τελευταίος στη «βαθύτατα πολιτική ερώτηση» του Χατζιδάκι; «Είναι και λίγο προσωπικό το θέμα. Πάντως, να σου πω έχεις δίκιο. Μας αρέσει και από ιδιοσυγκρασία αυτό το ηφαίστειο, αυτή η επαναστατική ρώμη που υπάρχει στη μουσική του Μπετόβεν. Η οποία όμως έχει κι όλα τα άλλα στοιχεία».
Μπετόβεν: ηρωικός ναι· επαναστατικός ο ήχος του, ακόμα και σήμερα. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, σαν να εκτυλίσσεται μια ανείπωτη ανθρώπινη τραγωδία μπροστά σου. Δεν τον αποκάλεσαν άδικα «μετρονόμο της ανθρώπινης συνείδησης».
Στην απάντηση πάντως του Κύρκου, ο Χατζιδάκις σχολιάζει πως θα ήθελε να αποδώσει στο ΚΚΕ Εσωτερικού «ένα επιπλέον στοιχείο ευγενείας, να σας αποδώσω ερωτικό αίτημα και στη μουσική», προσθέτοντας αμέσως μετά κάτι ενδιαφέρον: «Δεν θα τολμούσα να το πω αυτό σε καμιά άλλη κομματική νεολαία».
Πράγματι· στη μεγάλη προεκλογική συγκέντρωση της Ν.Δ. στο Σύνταγμα τον Ιούνιο του 1985, ο Σταύρος Ξαρχάκος είχε τη φαεινή ιδέα, πριν από την ομιλία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, να ερμηνεύσει έργα κλασικής μουσικής, όπως η οβερτούρα στον «Γουλιέλμο Τέλο» του Ροσίνι. Ηταν μια παταγώδης αποτυχία. Οσο για το ΠΑΣΟΚ, εκεί κακοποιούσαν βεβαίως τα Carmina Burana…
