Οι εγκληματικές φρικαλεότητες της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, με τη δολοφονία 1.200 Ισραηλινών και την απαγωγή 250 άλλων, δεν δικαιολογούν την πιθανή γενοκτονία που φαίνεται ότι ο ισραηλινές αρχές κατοχής διαπράττουν σήμερα στη Γάζα. Σύμφωνα με το άρθρο 6 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ), «γενοκτονία» σημαίνει «πράξεις οι οποίες διαπράττονται με την πρόθεση καταστροφής, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας». Τη γενοκτονία συνιστά τουλάχιστον μία από τις παρακάτω πράξεις: «α) Ανθρωποκτονία με πρόθεση μελών της ομάδας, β) πρόκληση βαρείας σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας, γ) με πρόθεση επιβολή επί της ομάδας συνθηκών ζωής υπολογισμένων να επιφέρουν τη φυσική καταστροφή της εν όλω ή εν μέρει, δ) επιβολή μέτρων που σκοπεύουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων εντός της ομάδας, ε) διά της βίας μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα».
Για τη διαπίστωση ότι πρόκειται για γενοκτονία απαιτείται να αποδειχθεί η ειδική πρόθεση του δράστη να καταστρέψει ολικώς ή μερικώς την ομάδα που έχει στοχοποιήσει. Η πρόθεση είναι δύσκολο να αποδειχθεί. O Ισραηλινός υπουργός Αμυνας Ισραελ Κατς δήλωσε ότι η Χαμάς πρέπει να αποδεχθεί τις προτάσεις του Αμερικανού διαμεσολαβητή Στιβ Γουίτκοφ ή «να αντιμετωπίσει καταστροφή» (30/5/2025). Και ο πρώην υπουργός Αμυνας του Ισραήλ Μοσέ Γιαλόν είχε παραδεχθεί (2/12/2024) ότι στη Γάζα γίνεται «εθνοκάθαρση» (όρος διαφορετικός από τη γενοκτονία, χωρίς αυτοτελή νομική υπόσταση). Ηδη πέρυσι (24.5.2024), το ΔΠΔ είχε κατηγορήσει το Ισραήλ για παραβίαση των υποχρεώσεών του βάσει της «Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή Εγκλημάτων Γενοκτονίας».
Είναι προφανές ότι άλλο αντισημιτισμός, που πρέπει να καταδικάζεται διαρκώς από όλους, και άλλο καταδίκη της πιθανής γενοκτονίας με ευθύνη του Ισραήλ στη Γάζα. Οι ενδείξεις για αυτήν είναι πολλές. Τους τελευταίους 20 μήνες έχουν δολοφονηθεί περίπου 55.000 κάτοικοι της Γάζας, ενώ το 90% των 2,1 εκατ. κατοίκων της έχει εκτοπιστεί. O στόχος του ισραηλινών αρχών είναι ο αποπληθυσμός (depopulation) ολόκληρης της Λωρίδας της Γάζας, ώστε να μην υπάρχει πλέον απειλή κατά του Ισραήλ από τη Γάζα. Ο στόχος επιδιώκεται με ένα συνδυασμό μέσων. Σε αυτά, πέραν των δολοφονιών και τραυματισμών αμάχων, περιλαμβάνονται oι βομβαρδισμοί των υποδομών και των κατοικιών, η καταστροφή της όποιας παραγωγής και οι εκτοπίσεις.
Πρόσφατο μέσο είναι η χρήση της λιμοκτονίας εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Για περισσότερους από τρεις μήνες, οι ισραηλινές αρχές εμποδίζουν την εισροή τροφίμων στη Γάζα. Οι αρχές θεωρούν ότι στη διάρκεια της εκεχειρίας Ισραήλ – Χαμάς η ανθρωπιστική βοήθεια έγινε αντικείμενο λεηλασιών, αλλά και κλοπής από τη Χαμάς, ώστε η ίδια να ελέγχει έτσι τους Παλαιστινίους.
Κατά το διεθνές δίκαιο, το δικαίωμα της αυτοάμυνας ασκείται μέσα στα όρια της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας.
Για αυτό οι αρχές ισχυρίζονται ότι κινητοποίησαν τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ) Gaza Humanitarian Foundation (GHF, 27.5.2025), ώστε αυτή πλέον να διαχειρίζεται την ανθρωπιστική βοήθεια. Ομως, το περασμένο Σαββατοκύριακο, άγνωστοι μασκοφόροι σκότωσαν δεκάδες Παλαιστινίους που ανέμεναν σε κέντρο διανομής τροφίμων. Αλλα ρεπορτάζ σημειώνουν (11.6.2025) ότι ισραηλινές δυνάμεις σκότωσαν δεκάδες άλλους σε άλλο κέντρο διανομής τροφίμων. Δεν είναι σίγουρο ότι τα κέντρα διανομής τροφίμων είναι «ενέδρες θανάτου». Η παραπληροφόρηση είναι μέρος της ισραηλινο-παλαιστινιακής διαμάχης επί δεκαετίες τώρα. Aλλά το Ισραήλ δεν μπορεί ή δεν θέλει να προστατεύσει τους Παλαιστινίους που προσεγγίζουν τη ΜΚΟ. Και η λιμοκτονία, με ευθύνη της ισραηλινής κυβέρνησης και παρά τις αντιδράσεις πολλών Ισραηλινών, συνεχίζεται.
Οι ισραηλινές αρχές απαντούν ότι, δεδομένων των εγκληματικών φρικαλεοτήτων της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 και του γεγονότος ότι ακόμη δεν έχουν παραλάβει 55 ομήρους (ζωντανούς ή νεκρούς), ασκούν το δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Ωστόσο, κατά το διεθνές δίκαιο, το δικαίωμα αυτό ασκείται μέσα στα όρια της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας. Κατά τον Ντόναλντ Ρόθγουελ, καθηγητή Διεθνούς Δικαίου (Αustralian National University), η διάρκεια και η κλίμακα των ενεργειών του Ισραήλ έχουν υπερβεί τα παραπάνω όρια. Πόσες δεκάδες χιλιάδες Παλαιστινίους πρέπει να εξοντώσουν οι ισραηλινές δυνάμεις για να θεωρήσουν ότι άσκησαν το νόμιμο δικαίωμά τους στην αυτοάμυνα; Η πιθανή γενοκτονία δεν έχει σχέση με τον επίσημα δηλωμένο στόχο του Ισραήλ, δηλαδή την επιστροφή των υπόλοιπων ομήρων. Οπως σημείωσε σε ομιλία του ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, στις 13 Μαΐου 2025, ο Τομ Φλέτσερ, αναπληρωτής γενικός γραμματέας για Ανθρωπιστικές Υποθέσεις και συντονιστής Εκτακτης Βοήθειας του ΟΗΕ, «δεν μπορούμε να υποκρινόμαστε ότι σκεφτήκαμε πως η χρήση περισσότερο βάρβαρης στρατιωτικής βίας έχει περισσότερες πιθανότητες να επιφέρει την επιστροφή των ομήρων από ό,τι οι διαπραγματεύσεις (με τη Χαμάς) που ήδη έχουν επιτύχει την επιστροφή πολλών ομήρων».
Στο μεταξύ, οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν ξεχάσει την «ηθική αρχιτεκτονική των δημοκρατιών» (Αρουντάτι Ρόι). Ευτυχώς η Ισπανία ζήτησε την άμεση επιβολή εμπάργκο πώλησης όπλων από όλες τις χώρες προς το Ισραήλ, ενώ οι Βρυξέλλες εξετάζουν την «άμεση αναστολή» της συμφωνίας σύνδεσης Ευρωπαϊκής Ενωσης – Ισραήλ. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει το Ισραήλ ως μέλος πλέγματος συμμαχιών στην Ανατολική Μεσόγειο, χρήσιμου για να εξισορροπήσει την τουρκική ισχύ. Σωστά η ελληνική κυβέρνηση έχει ζητήσει επανειλημμένως την άμεση κατάπαυση του πυρός και την επιστροφή των ομήρων. Αυτό δεν αρκεί, καθώς μάλλον διαπράττεται γενοκτονία. Τα πιθανά οφέλη της χώρας στις διαμάχες με την Τουρκία χάρη σε κάποια συνδρομή του Ισραήλ προς την Ελλάδα δεν δικαιολογούν την τρέχουσα ελληνική στάση. Αλλωστε, το 2025-2026 η Ελλάδα είναι ένα από τα εκλεγμένα μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Φέρει για αυτό το στίγμα της αδράνειας ενώπιον μιας πιθανής γενοκτονίας, βαρύτερα από άλλες χώρες. Δεν αρκούν οι διακηρύξεις. Χρειάζονται και πράξεις, όπως, π.χ., διαμεσολάβηση μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, υποδοχή τυχόν προσφύγων από την κατεχόμενη Γάζα και αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, προτού ολοκληρωθεί η καταστροφή.
*Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
