Στις 29 Οκτωβρίου 2018 συνέβη ένα φοβερό αεροπορικό δυστύχημα: αεροπλάνο τύπου Boeing 737 Max των αερογραμμών Λάιον της Ινδονησίας συνετρίβη, λίγα λεπτά μετά την απογείωση, σκοτώνοντας όλους τους 189 επιβαίνοντες. Ηταν ένα περίεργο δυστύχημα: το αεροσκάφος ήταν καινούργιο, ο καιρός καλός. Αρχισε αμέσως η αναζήτηση των αιτίων. Ενεργοποιήθηκε, ως συνήθως, το ρητορικό παιχνίδι απόδοσης και αποποίησης ευθυνών.
Η Μπόινγκ, εταιρεία-σύμβολο στις ΗΠΑ, γνωστή για την τεχνολογική αριστεία της, διαβεβαίωνε ότι «το 737 Max είναι απολύτως ασφαλές». Τόσο η Μπόινγκ όσο και Αμερικανοί τηλεοπτικοί ειδήμονες έσπευσαν να ψέξουν τη χαμηλού κόστους αεροπορική εταιρεία, τονίζοντας αβάσιμα την ελλιπή εκπαίδευση των πιλότων της. Επρόκειτο για μεροληπτική (για την ακρίβεια, κρυπτο-ρατσιστική) εξήγηση: μια άσημη ινδονησιακή εταιρεία είναι αυτονόητα υποδεέστερη σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια πτήσεων. Ουδείς μίλησε για πιθανό πρόβλημα του αεροπλάνου.
Η εξέταση των «μαύρων κουτιών» έδειξε ότι η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Αποκαλύφθηκε ότι, με τα εσφαλμένα δεδομένα ενός χαλασμένου αισθητήρα, είχε ενεργοποιηθεί το αυτόματο σύστημα πλοήγησης MCAS. Το σύστημα αυτό πίεζε τη μύτη του αεροσκάφους προς τα κάτω, αποτρέποντας τους πιλότους να δράσουν διορθωτικά. Από την ερευνητική δημοσιογραφία, όμως, αποκαλύφθηκε και κάτι άλλο: το MCAS ήταν άγνωστο στις αεροπορικές εταιρείες· η Μπόινγκ ουδέποτε είχε ενημερώσει τους πιλότους. Γιατί; «Για να μην επιβαρύνει τους πιλότους με πληροφορίες»! Η εταιρεία δεν ακινητοποίησε τα 737 Max, υποσχόμενη ότι, με την τροποποίηση του λογισμικού του MCAS, το πρόβλημα θα λυνόταν.
Δεν λύθηκε. Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Μαρτίου 2019, ένα άλλο Boeing 737 Max, των Αιθιοπικών Αερογραμμών αυτή τη φορά, συνετρίβη λίγο μετά την απογείωσή του, προκαλώντας τον θάνατο 157 ανθρώπων. Η αιτία της συντριβής ήταν η ίδια: η αυτόματη ενεργοποίηση του MCAS. Η Μπόινγκ επανέλαβε τον στερεότυπο αυτο-απαλλακτικό ισχυρισμό της και προσέλαβε λομπίστες να τον προβάλλουν: «Οι πιλότοι των Αιθιοπικών Αερογραμμών δεν ενήργησαν σωστά». Από την εξέταση του «μαύρου κουτιού», όμως, αποκαλύφθηκε ότι οι πιλότοι είχαν ενεργήσει απολύτως σωστά: απενεργοποίησαν το MCAS, αλλά το αεροσκάφος δεν σταθεροποιήθηκε.
Οι συγγενείς των θυμάτων κινητοποιήθηκαν οργανωμένα. Δεν πίστεψαν την επίσημη εξήγηση της Μπόινγκ ότι δεν γνώριζε τα προβλήματα του MCAS. Με αξιοπρέπεια και σθένος, λειτούργησαν ως ομάδα πίεσης. Επισκέφθηκαν πάνω από 50 βουλευτές και γερουσιαστές στην Ουάσιγκτον. Στο πρόεδρο της Επιτροπής Μεταφορών και Υποδομών του Κογκρέσου Πίτερ Ντε Φάζιο βρήκαν ευήκοον ους.
Ενα κολοσσιαίας σημασίας αποκαλυπτικό πόρισμα στη μια περίπτωση, έξι μεροληπτικά κομματικά πορίσματα στη δεύτερη.
Η Επιτροπή, με τη συνδρομή ειδικών, ανέλαβε να διεξαγάγει την πιο μεγάλη έρευνα στην ιστορία της, δύο μέρες μετά το δεύτερο δυστύχημα. Το κύριο ερώτημα τέθηκε με σαφήνεια από τον Ντε Φάζιο: «Επέτρεψε, εν γνώσει της, η Μπόινγκ να πετάξει ένα μη ασφαλές αεροπλάνο»; Στις δημόσιες ακροάσεις, τα μέλη της Επιτροπής πίεσαν, με διεισδυτικές ερωτήσεις, την ηγεσία της Μπόινγκ. Οι πιλότοι και οι ειδικοί που κατέθεσαν επέδειξαν υψηλό επαγγελματισμό. Με εξαίρεση την Μπόινγκ, όλοι ενδιαφέρονταν για την αλήθεια. Και τη βρήκαν.
Ο Ντε Φάζιο απαιτούσε, πριν από τις καταθέσεις στελεχών της Μπόινγκ, να θέσει η εταιρεία όλα τα συναφή εσωτερικά έγγραφά της υπόψη της Επιτροπής. Η Μπόινγκ αρχικά αρνιόταν, μετά χρονοτριβούσε, ο Ντε Φάζιο επέμενε, η εταιρεία, τελικά, ενέδωσε – εκατοντάδες χιλιάδες εμπιστευτικά έγγραφα γνωστοποιήθηκαν στην Επιτροπή. Οι ερευνητές της ανακάλυψαν έγγραφο, από το 2013, που αποδείκνυε ότι τα προβλήματα του MCAS ήταν γνωστά στην εταιρεία. Αποκαλύφθηκε, επιπλέον, ότι η Μπόινγκ εμφάνιζε το MCAS ως απλή προσθήκη, όχι ως νέο σύστημα, καθότι με τον τρόπο αυτό θα απέφευγε τη δαπανηρή επανεκπαίδευση πιλότων. Μετά την πρώτη συντριβή, μελέτη διαπίστωνε ότι τα 737 Max, χωρίς άμεσες διορθωτικές παρεμβάσεις, θα αντιμετώπιζαν ένα θανατηφόρο δυστύχημα κάθε δύο χρόνια! Η εταιρεία το προσπέρασε. Σύμφωνα με τον Ντε Φάζιο, στην Μπόινγκ κυριαρχούσε «κουλτούρα απόκρυψης» – και εξαπάτησης. Η αλήθεια, όμως, ήρθε στο φως. Οι ευθύνες της Μπόινγκ αποδείχθηκαν, η εταιρεία τιμωρήθηκε.
Η α-λήθεια δεν προκύπτει από μόνη της. Πρέπει να την αναζητήσεις, χωρίς φόβο αλλά με αμεροληψία και έλλογο πάθος. Ουδείς την κατέχει εκ των προτέρων. Χωρίς την κινητοποίηση των συγγενών και την επιμονή του ΝτεΦάζιο ίσως να υπερίσχυε η εκδοχή της πανίσχυρης Μπόινγκ. Οταν, όμως, μια επιτροπή καλοπροαίρετων βουλευτών, ταγμένων να υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, με έναν συμπονετικό, αμερόληπτο και σθεναρό πρόεδρο, την αναζητάει, θα τη βρει.
Παρακολουθήστε στο Netflix το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ «Downfall» σχετικά με τα δύο δυστυχήματα της Μπόινγκ, από το οποίο άντλησα στοιχεία, και φέρτε στο μυαλό σας αντίστοιχες ελληνικές εμπειρίες, ιδιαίτερα την κοινοβουλευτική επιτροπή που «ερεύνησε» το δυστύχημα των Τεμπών. Δεν χρειάζεται να επεκταθώ: συγκρίνετε τους δύο προέδρους των κοινοβουλευτικών επιτροπών έρευνας – τον Πίτερ Ντε Φάζιο και τον Δημήτριο Μαρκόπουλο. No comments. Συγκρίνετε το κλίμα στις δύο επιτροπές και τους πόρους που είχαν στη διάθεσή τους. Ουδέν σχόλιον. Ενα κολοσσιαίας σημασίας αποκαλυπτικό πόρισμα στη μια περίπτωση, έξι μεροληπτικά κομματικά πορίσματα στη δεύτερη. Ντροπή. Επίμονη επικέντρωση στο δυστύχημα για τη συναγωγή της αλήθειας από τη μια, αχαλίνωτη πολιτική σύγκρουση, θεσμική ανυποληψία, διοικητικός ερασιτεχνισμός και κλιμακούμενη ασυναρτησία από την άλλη. Βαθιά μελαγχολία.
*Ο κ. Χαρίδημος κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
