Δεν είναι εκδίκηση, ούτε συμβολισμός. Οι ποινές φυλάκισης άνευ αναστολής και μετατροπής που επέβαλε το Τριμελές Εφετείο Πλημμελημάτων σε τέσσερις από τους δέκα κατηγορουμένους για τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι έχουν απολύτως λογικό υπόβαθρο: αφορούν πρόσωπα που, όπως δήλωσε και η εισαγγελέας, δεν έχουν καταλάβει τον ρόλο που έπαιξαν οι πράξεις και οι παραλείψεις τους στην καταστροφή. Η ελλιπής κατανόηση, ειδικά όταν σχετίζεται με επιχειρησιακές παραμέτρους που οι αξιωματούχοι οφείλουν να γνωρίζουν σε βάθος, είναι οιωνός μελλοντικών συμπεριφορών αντίστοιχης απαξίας. Πώς θα αποφύγεις την επανάληψη των λαθών σου όταν δεν τα παραδέχεσαι; Πώς θα σε υποδεχθεί η κοινωνία όταν έχεις αποδείξει ότι είσαι επικίνδυνος χωρίς να το αντιλαμβάνεσαι; Πέρα όμως από το ατομικό, η καταδίκη προσφέρει κάτι και στο συλλογικό σκέλος της υπόθεσης: όποιοι αναλαμβάνουν στο εξής αξιώματα που σχετίζονται με τη δημόσια ασφάλεια, θα γνωρίζουν ότι η δουλειά τους δεν είναι μόνο τιμές, καμάρι και δημόσιες σχέσεις. Η δικαστική απόφαση αποτελεί προειδοποίηση που μπορεί να αλλάξει τα ήθη των εργαζομένων σε νευραλγικές θέσεις του κρατικού μηχανισμού. Ας πηγαίνουν λοιπόν τα αξιώματα με μεγάλη ευθύνη σε πρόσωπα με υψηλές ικανότητες και σωστά αντανακλαστικά. Oσοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο «job description», να κάνουν άλλη δουλειά. Ο κίνδυνος της τιμωρίας είναι ένας νόμιμος και ηθικός τρόπος να διασφαλίσουμε έναν ελάχιστο βαθμό αξιοπιστίας και ποιότητας σε φορείς από τους οποίους εξαρτάται η επιβίωσή μας.
Μονίμως ανεύθυνοι
Το δυσλειτουργικό μας κράτος όμως δεν είναι ακέφαλο. Η αποτυχία της δικαστικής διερεύνησης της τραγωδίας να φέρει στο προσκήνιο τις ευθύνες πολιτικών προσώπων με αρμοδιότητες που εμπίπτουν στο πλαίσιο όσων συνέβησαν το 2018 είναι η απόδειξη των βαθύτερων αιτίων της δυσλειτουργίας. Eνα κράτος που δεν προειδοποιεί, δεν εκκενώνει, δεν διασώζει και δεν φροντίζει καν να δώσει σωστές οδηγίες στους περαστικούς (με αποτέλεσμα κάποιοι εξ αυτών να καταλήξουν απανθρακωμένοι, χωρίς καν να βρίσκονται κοντά στο σημείο της φωτιάς την ώρα που αποδέχονται την αρμόδια σύσταση) έχει πολιτικούς προϊσταμένους που κάτι δεν έκαναν σωστά στη μικρή ή στη μεγάλη κλίμακα του πεδίου τους. Υπάρχει δε μια σύγχυση περί της πολιτικής ευθύνης: η πολιτική ευθύνη δεν είναι ευφημισμός της μη ευθύνης, ούτε αποκλείει την ποινική. Αν μάλιστα συνυπολογιστούν οι καταγγελίες για την εμπλοκή υπουργών σε απόπειρες συγκάλυψης ή μετριασμού και μετακύλισης των ευθυνών (η αξέχαστη συνέντευξη Τύπου είναι ενδεικτική της παράστασης που έδινε η τότε κυβέρνηση), μάλλον δεν θα ήταν και τόσο δύσκολο να αναγνωριστεί η υπαιτιότητα πολιτικών ιθυνόντων με τον ίδιο τρόπο που κάποιοι πολύ σωστά ζητούν να αναγνωριστεί στην περίπτωση των Τεμπών.
Κοινωνία αντιφάσεων
Γιατί όμως παρατηρείται αυτή η αναντιστοιχία; Γιατί το αίτημα για τιμωρία πολιτικών προσώπων είναι πάνδημο όταν μιλάμε για τα Τέμπη, αλλά όταν πρόκειται για το Μάτι διατυπώνεται μόνο από τους συγγενείς των θυμάτων και ελάχιστους ευαισθητοποιημένους πολίτες; Και στις δύο περιπτώσεις, η προβληματική οργάνωση του κράτους εξέθεσε τους πολίτες σε κίνδυνο κι έπειτα απέτυχε να τους προστατεύσει από αυτόν· και στις δύο περιπτώσεις, το κράτος διά των εκπροσώπων του δήλωσε άγνοια, επιχείρησε να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη και έσπευσε να αποποιηθεί την ευθύνη του. Κάποιοι αποδίδουν τη διαφορετική αντιμετώπιση στο «ηθικό πλεονέκτημα» της προηγούμενης πολιτικής ηγεσίας· κάποιοι άλλοι χρεώνουν στα θύματα της πυρκαγιάς μερίδιο ευθύνης για την παραθαλάσσια τραγωδία τους (αυτοί φταίνε που έχτισαν εκεί που έχτισαν!). Σίγουρο είναι πάντως ότι, παρά τη θεσμική κι επιστημονική ανεξαρτησία της, η Δικαιοσύνη εκπαιδεύεται σε μεγάλο βαθμό από το είδος των αξιώσεων που οι πολίτες εγείρουν. Το ίδιο και το πολιτικό προσωπικό της χώρας, που διατηρεί το διπλό προνόμιο της ασυλίας του και της επιλεκτικής άρσης της. Αν η κοινωνία δεν συσπειρωθεί γύρω από ένα αίτημα για νομιμότητα υπεράνω συγκυριών και συμφερόντων, το δίκαιο θα συνεχίσει να επιβάλλεται πλημμελώς και μόνο εις βάρος όσων δεν έχουν τη δυνατότητα να το αποφύγουν.
