Σε μια περίοδο έντονου προβληματισμού για την κατάσταση της Δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι αναγκαία η δημόσια συζήτηση για την ποιότητα του κράτους δικαίου. Στην Ελλάδα, αυτή η συζήτηση έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, αρκεί να βασίζεται σε αντικειμενικούς δείκτες και όχι σε βολικούς μύθους ή κατασκευασμένες αλήθειες. Προερχόμαστε από μια δεκαετία που δοκίμασε βαθιά τους θεσμούς και την κοινωνία μας. Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2009 μετατράπηκε γρήγορα σε σκληρή πολιτική, κοινωνική και θεσμική κρίση. Αποτελεί προσωπική πεποίθηση πως η κρίση χρέους προέκυψε από ένα αδύναμο θεσμικό πλαίσιο δημοσιονομικής εποπτείας και θεσμικών αντίβαρων μεταξύ των διακριτών λειτουργιών της Δημοκρατίας, που θα επέτρεπαν μεγαλύτερη εγρήγορση. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα γυρίζει σελίδα. Απέχουμε ακόμη από την επιθυμητή σύγκλιση. Ομως πετύχαμε τη μακροοικονομική σταθερότητα, την έξοδο από την ενισχυμένη εποπτεία και την ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας – που λαμβάνει υπόψη και τη λειτουργία του κράτους δικαίου. Γνωρίζουμε καλά πλέον ότι δεν μπορεί να υπάρχει δίκαιη ανάπτυξη χωρίς ένα λειτουργικό και αποτελεσματικό κράτος δικαίου.
Να είμαι σαφής: Η Δημοκρατία είναι πάντα εύθραυστη όταν προκύπτουν νέες ανισότητες και νέα κοινωνικά ρήγματα. Η διεθνής οικονομία βρίσκεται μπροστά σε πρωτοφανείς προκλήσεις, όπως η κλιματική κρίση, η τεχνολογική αλλαγή ή ο νέος παγκόσμιος εμπορικός πόλεμος. Αυτή η κυβέρνηση όμως, παρά τα λάθη της, που σπεύδει πάντως να διορθώσει εγκαίρως και με εντιμότητα, έχει να επιδείξει αξιοσημείωτο έργο τα τελευταία χρόνια προς τη θεμελίωση πολύ σημαντικών νέων δικαιωμάτων, που διευρύνουν τη Δημοκρατία και ενισχύουν την ισονομία και ισοπολιτεία.
Θυμίζω την ψήφο των ομογενών, την επιστολική ψήφο, την κατοχύρωση δικαιωμάτων αόρατων –έως πρότινος για την πολιτεία– κοινωνικών ομάδων, όπως τα άτομα με αναπηρία, οι ευάλωτες στην ενδοοικογενειακή βία γυναίκες, τα ανήλικα θύματα της ενδοσχολικής, της κοινοτικής, αθλητικής, αλλά και της ψηφιακής βίας, την ισότητα στον γάμο, τη στήριξη των κατοίκων της περιφέρειας και ειδικότερα ορεινών και νησιωτικών περιοχών.
Στον τομέα της Δικαιοσύνης, έχουμε λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της, την επιτάχυνση των διαδικασιών και την αποδοτικότητα.
Εχουμε εφαρμόσει, υιοθετώντας τις ευρωπαϊκές συστάσεις, εντός των ορίων του Συντάγματος, ένα νέο πλαίσιο επιλογής των ηγεσιών των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας με έκφραση γνώμης των ίδιων των δικαστών, μαζί με ένα νέο σύστημα αξιολόγησης και προαγωγής των δικαστών.
Επενδύουμε μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και του Εθνικού Προγράμματος Επενδύσεων σχεδόν 700 εκατ. ευρώ σε νέα δικαστήρια και ανακαινίσεις, ευρεία ψηφιοποίηση της δικαστικής και δικηγορικής ύλης, αναμόρφωση της διοικητικής, ποινικής και αστικής δικονομίας.
Και βεβαίως, υλοποιούμε ένα νέο δικαστικό χάρτη που συγχωνεύει κατά 50% τις έως πρότινος υφιστάμενες δικαστικές δομές της χώρας. Στόχος όλων αυτών των παρεμβάσεων, η μείωση του χρόνου απονομής δικαιοσύνης στα ευρωπαϊκά επίπεδα, από 1.500 ημέρες σε 600-650.
Πρέπει να καταπολεμήσουμε μια κουλτούρα ανομίας, που αποτέλεσε το «σαράκι» της μεταπολιτευτικής Δημοκρατίας.
Στον τομέα της ελευθερίας του Τύπου: Αποποινικοποιήσαμε την απλή δυσφήμιση για δημοσιογράφους, ενισχύοντας την προστασία της ελευθερίας του λόγου, θεσπίσαμε νέο μητρώο διαφάνειας στα ΜΜΕ, διασφαλίζοντας ότι η κρατική χρηματοδότηση προς τα μέσα ενημέρωσης βασίζεται σε σαφή και δημόσια κριτήρια. Και εργαζόμαστε, σε διάλογο με την κοινωνία των πολιτών και διεθνείς εταίρους, για την εφαρμογή ισχυρότερων εγγυήσεων για την ασφάλεια και την ανεξαρτησία των δημοσιογράφων.
Στη μάχη κατά της διαφθοράς, η θεσμική καινοτομία αποτελεί προτεραιότητά μας. Η δημιουργία της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας ενοποίησε τους μηχανισμούς εποπτείας. Οι πλατφόρμες ηλεκτρονικών προμηθειών, τα συστήματα ελέγχου σε πραγματικό χρόνο, η καθιέρωση ISO κατά της διαφθοράς σε 40 οργανισμούς του Δημοσίου, ο νέος πειθαρχικός κώδικας των δημοσίων υπαλλήλων για ταχύτερη διεκπεραίωση όσων διαπράττουν παράβαση καθήκοντος, μαζί με τα εργαλεία στοχοθεσίας, αξιολόγησης και εκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων, γίνονται ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.
Αυτές δεν είναι επιφανειακές αλλαγές. Είναι διαρθρωτικές και μετρήσιμες. Και στοχεύουν σε ένα νέο κλίμα εμπιστοσύνης – τόσο για τους πολίτες όσο και για τους επενδυτές. Εκθέσεις των πλέον έγκυρων διεθνών οργανισμών και αναγνωρισμένων φορέων, όπως ο ΟΟΣΑ και το Συμβούλιο της Ευρώπης, πιστοποιούν τη συστηματική βελτίωσή μας σε όλους τους κρίσιμους δείκτες. Ετσι πετύχαμε πέρυσι οι συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ετήσια έκθεσή της για το κράτος δικαίου να μειωθούν από έξι σε τέσσερις για τη χώρα μας, και να είναι λιγότερες από τις αντίστοιχες συστάσεις σε 18 ευρωπαϊκά κράτη-μέλη. Ή η Ελλάδα να βρίσκεται ξανά, μετά 15 χρόνια, μεταξύ των 25 χωρών παγκοσμίως που χαρακτηρίζονται από τον Εconomist ως πλήρεις δημοκρατίες.
Τα επόμενα βήματα είναι εξίσου σημαντικά: Ετοιμάζουμε συνταγματικές τροποποιήσεις για περαιτέρω αποπολιτικοποίηση της διαδικασίας επιλογής των δικαστών, του καθεστώτος ασυλίας των υπουργών και του πλαισίου αξιολόγησης και μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Ξεκινάμε νέα ψηφιακά μητρώα για πιο αποτελεσματική παρακολούθηση των οικονομικών εγκλημάτων μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς και ένα νέο, πιο αποδοτικό πειθαρχικό πλαίσιο για τους δημοσίους υπαλλήλους. Ενώ ήδη εφαρμόζεται ένα πρωτοποριακό ψηφιακό σύστημα δηλώσεων «πόθεν έσχες», που πλέον αντλεί αυτομάτως και με διαφάνεια τα περιουσιακά στοιχεία κάθε υπόχρεου από 124 διαφορετικούς φορείς.
Πάνω απ’ όλα, δεσμευόμαστε σε μια νέα κουλτούρα κράτους δικαίου – όχι μόνο σε διαδικασίες, αλλά σε αξίες. Ο εθισμός σε μια κουλτούρα ανομίας, soft ή σκληρής παραβατικότητας, αποτέλεσε το «σαράκι» της μεταπολιτευτικής Δημοκρατίας. Αυτήν την κουλτούρα πρέπει να καταπολεμήσουμε με το παράδειγμά μας σε κάθε υπουργείο, κάθε δικαστήριο, κάθε αίθουσα σύνταξης και κάθε σχολική τάξη. Είμαστε αποφασισμένοι να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος και έως το 2030 η Ελλάδα να βρίσκεται μεταξύ των 20 χωρών που σημειώνουν διεθνώς τις καλύτερες επιδόσεις στα ζητήματα της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της καταπολέμησης της διαφθοράς.
*Ο κ. Ακης Σκέρτσος είναι υπουργός Επικρατείας.
