Πριν από λίγες ημέρες επισκέφθηκα το αλσύλλιο στου Παπάγου, όπου τον Νοέμβριο του 1922 εκτελέστηκαν οι πέντε πολιτικοί και ο αρχιστράτηγος που κρίθηκαν ένοχοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα ώριμα πεύκα και η σιωπή, η μικρή, κλειστή εκκλησία της Αναστάσεως, οι αδιάφορες παρακείμενες πολυκατοικίες της αντιπαροχής, οι δύο-τρεις σκύλοι με τα αφεντικά τους, απέχουν έναν κόσμο και πάνω από έναν αιώνα από τα πεδία του πολέμου, από το τραγικό τέλος του Ελληνισμού της Ιωνίας, από την πολιτική αντάρα εκείνων των ημερών.
Αυτός ο άγνωστος στους περισσότερους τόπος είναι μνημείο όχι μόνο μιας πράξης της εθνικής τραγωδίας, αλλά και της σχέσης του έθνους με την πολιτική και με τη μνήμη. Θα ήταν χρήσιμο πολιτικοί, δημοσιογράφοι και κάθε λογής δημοσιολογούντες να τον επισκέπτονταν τακτικά· να συλλογίζονταν τη βαρύτητα των ευθυνών τους προς το έθνος και προς αλλήλους· να κατανοούσαν την ανάγκη του δημόσιου προσώπου να διακατέχεται όχι μόνο από πάθος αλλά και από μια αίσθηση του μέτρου· να θυμούνταν πόσο συχνά ο χειρότερος εχθρός των Ελλήνων είναι ο ίδιος μας ο εαυτός, πως όσο προσπαθούμε να βγάλουμε ο ένας το μάτι του άλλου, η καταστροφή πέφτει πάνω μας όπως το λιοντάρι σε δύο ελάφια που χτυπιούνται μεταξύ τους. Αυτό ισχύει και στη δική μας εποχή, με τους πολλούς και απρόβλεπτους κινδύνους. Ομως, ενώ τα προβλήματα στο εσωτερικό είναι γνωστά εδώ και πολλά χρόνια, και θα ήταν διαχειρίσιμα εάν υπήρχε ελάχιστη συνεννόηση γύρω απ’ αυτά, η πολιτική σκηνή είναι γεμάτη από ακραίες καταγγελίες και συγκρούσεις.
Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι ιδιαίτερη στιγμή στη διαδρομή του Ελληνισμού. Ομως, οι εντάσεις και η εκδικητικότητα που κυριάρχησαν πριν και μετά απ’ αυτήν, παραμένουν το πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης και σε πιο ήπιους καιρούς. «Στο Γουδή! Στο Γουδή!» κραύγαζε στη Βουλή ο αρχηγός της αντιπολίτευσης το 1996, καταγγέλλοντας κυβέρνηση που απέφυγε πόλεμο μεταξύ της απροετοίμαστης χώρας και της Τουρκίας. Το 2015, ο Αλέξης Τσίπρας φέρεται να φοβόταν «Το Γουδή» εάν εκτελούσε την εντολή του δημοψηφίσματος και οδηγούσε την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης.
Ενώ τα προβλήματα στο εσωτερικό είναι γνωστά εδώ και πολλά χρόνια, και θα ήταν διαχειρίσιμα εάν υπήρχε ελάχιστη συνεννόηση γύρω απ’ αυτά, η πολιτική σκηνή είναι γεμάτη από ακραίες καταγγελίες και συγκρούσεις.
Ο φόβος για το Γουδή δεν ξεχνιέται, αυτό που λησμονείται είναι ότι θα μπορούσαμε να επιδιώξουμε μια σοβαρότερη πολιτική κουλτούρα και να μην αναπαρήγαμε συνεχώς την αέναη σύγκρουση. Ομως, αυτή η νοοτροπία είναι βαθιά ριζωμένη, όπως μαρτυρά η επιρροή κομμάτων που εξαντλούν την ευρηματικότητα και το πάθος τους στις καταγγελίες αντιπάλων χωρίς να κουράζουν εαυτούς με συναινέσεις, συμβιβασμούς και όποια συμβολή στη λύση προβλημάτων.
Δεν χρειάζεται να μπει κανείς στις λεπτομέρειες της υπόθεσης των Εξι για να κρίνει εάν αυτοί έπραξαν σωστά όταν βρέθηκαν στην εξουσία, ή εάν οι αντίπαλοι Βενιζελικοί δικαίως τους οδήγησαν στον θάνατο. Στην εποχή μας φαίνεται σαφώς πως αυτοί πλήρωσαν την ανάγκη να υπάρξουν αποδιοπομπαίοι τράγοι μετά την εθνική ήττα. Λίγα χρόνια πριν, το 1918, πολλοί Γερμανοί πείστηκαν για τη «μαχαιριά στην πλάτη», τον μύθο πως δεν έχασαν τον Μεγάλο Πόλεμο αλλά έπεσαν θύμα «εσωτερικού εχθρού». Το αφήγημα αυτό συνέβαλε στην άνοδο των ναζί και στην πολιτική της εξόντωσης αυτού του εχθρού – των Εβραίων.
Λαϊκή απαίτηση στην Ελλάδα του 1922 ήταν να πληρώσουν οι «προδότες», οι «πρωταίτιοι της ήττας». Το έκτακτο και προκατειλημμένο στρατοδικείο έκανε το χατίρι ενός όχλου καλά εκπαιδευμένου από τις περιπέτειες του Εθνικού Διχασμού, από τον ρεβανσισμό που είχαν δείξει οι κατηγορούμενοι όταν καθαίρεσαν Βενιζελικούς από καίριες θέσεις εν μέσω πολέμου. Σε τέτοια πόλωση, εύκολα χάνεται το μέτρο. Το να χάνεται σε κάθε εποχή, όμως, δεν δικαιολογείται.
