Το πρόσφατο ταξίδι Τραμπ στη Μέση Ανατολή έστειλε μηνύματα προς πολλούς αποδέκτες, επιβεβαιώνοντας τη διάσταση απόψεων με το Ισραήλ, όσο και αν οι δύο ηγέτες επιχείρησαν τις μέρες που ακολούθησαν να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις. Αυτή η νέα συνθήκη επηρεάζει τόσο τις περιφερειακές δυναμικές όσο και τη θέση της Ελλάδας στην περιοχή. Η ανθεκτικότητα των σχέσεων Ουάσιγκτον – Ιερουσαλήμ πρόκειται να δοκιμαστεί, αν και είναι εξαιρετικά αμφίβολο να οδηγηθούν σε ρήξη, γιατί τα συμφέροντα του Ισραήλ είναι καλά δεμένα μέσω της αδιαμφισβήτητης επιρροής του αμερικανοεβραϊκού λόμπι, όμως είναι πρωτόγνωρο να υπάρχει διάσταση απόψεων σε τόσα μέτωπα. Ενδέχεται, προϊόντος του χρόνου, αυτή να γεφυρωθεί, αλλά αυτό θα συμβεί μόνο αν μία από τις δύο πλευρές προβεί σε μεγάλους συμβιβασμούς.
Ο Τραμπ, εν αγνοία του Ισραήλ, ξεκίνησε μυστικές συνομιλίες με τη Χαμάς, προσέγγισε το Ιράν, ανατρέποντας την πολιτική κατά την πρώτη του θητεία όταν είχε αποσυρθεί από τη συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα, εν συνεχεία συμφώνησε με τους Χούθι της Υεμένης τον τερματισμό επιθέσεων σε αμερικανικών συμφερόντων πλοία που διέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα, και εσχάτως ήρε τις κυρώσεις απέναντι στη μεταβατική κυβέρνηση της Συρίας. Και στις τέσσερις περιπτώσεις ο ένοικος του Λευκού Οίκου δεν διαβουλεύτηκε, ούτε συνεννοήθηκε με το Ισραήλ, καθιστώντας σαφές ότι εκεί που τα συμφέροντα των δύο φίλων και συμμάχων αντίκεινται, οι ενστάσεις του Ισραήλ δεν είναι ικανές να διαφοροποιήσουν την αμερικανική πολιτική. Aλλωστε, ο Τραμπ χρεώνει στον Νετανιάχου την απρονοησία να αγνοήσει την απαίτησή του, όπως την είχε εκδηλώσει ήδη πριν από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, να είχε κλείσει την εκκρεμότητα στη Γάζα ώστε να έβρισκε ελεύθερο πεδίο δράσης.
Πάντως, το μεγάλο «αγκάθι» αυτή τη στιγμή είναι η διαφωνία τους, που δείχνει να αποκτά δομικό χαρακτήρα, και αφορά το μέλλον της Μέσης Ανατολής. Ο πρώτος θέλει πάση θυσία την ομαλοποίηση των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας – Ισραήλ για τους ακόλουθους λόγους: θα εμπεδωθεί και θα εκτοξευτεί η σημασία και η κληρονομιά των Συμφωνιών του Αβραάμ, θα δημιουργηθεί ένα θετικό μομέντουμ για την περιοχή ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες να αφήσουν στους περιφερειακούς δρώντες περισσότερο χώρο για ενδεχόμενες μεταξύ τους διευθετήσεις και βέβαια γιατί η απόκτηση του πολυπόθητου Νομπέλ Ειρήνης δεν μπορεί να προκύψει από κάποιο άλλο διπλωματικό μέτωπο. Στις περιφερειακές συνεννοήσεις θα πρέπει πλέον να προσθέσουμε και την υποστήριξη στον πρώην τζιχαντιστή, προσωρινό πρόεδρο της Συρίας, όπως και το μέλλον του κουρδικού στοιχείου.
Oφείλουμε να αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη μας με την υγιή πλευρά του παλαιστινιακού στοιχείου, κάτι που θα μας φέρει –τουλάχιστον ψυχολογικά– εγγύτερα με Αιγυπτίους, Ιορδανούς και Σαουδάραβες.
Το Ισραήλ δεν δείχνει στην παρούσα φάση να «καίγεται» για την εξομάλυνση των σχέσεών του με τη Σαουδική Αραβία και θέλει να «τελειώσει τη δουλειά», αξιοποιώντας την πολύ θετική δυναμική των πραγμάτων που έχει δημιουργήσει. Μάλιστα οι ακροδεξιοί εταίροι του Νετανιάχου είχαν επενδύσει πολλά στον Τραμπ, προσδοκώντας λευκή επιταγή εκ μέρους του, την οποία όμως διαπιστώνουν ότι δεν είναι διατεθειμένος να τους την προσφέρει.
Η Ελλάδα έχει επενδύσει και σφυρηλατήσει τη σχέση της με το Ισραήλ, με δεδομένα οφέλη τόσο στο περιφερειακό πεδίο όσο και στις καλύτερες προσβάσεις μας στα κέντρα λήψης αποφάσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εχουμε σε ανύποπτο χρόνο στηρίξει την Ιερουσαλήμ στα ευρωπαϊκά φόρουμ, ενώ στα ψηφίσματα του ΟΗΕ που ακολούθησαν την τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023 αλλά και τον πόλεμο στη Γάζα, στις περισσότερες περιπτώσεις ταχθήκαμε ευδιάκριτα υπέρ των ισραηλινών θέσεων, ακόμη και κόντρα στο ρεύμα. Σήμερα, με την ευθύνη του συμβολισμού της θέσης της προεδρεύουσας χώρας του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και ενώ στους διαδρόμους αυτού χαρακτηριζόμαστε από αρκετούς, πλέον και από εταίρους μας στη Δύση, ως ακραία φιλοϊσραηλινοί, οφείλουμε να αναλάβουμε πρωτοβουλίες για την άμεση παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στον χειμαζόμενο πληθυσμό της Γάζας.
Με την Τουρκία να έχει ενισχύσει τον ρόλο της και στη Μέση Ανατολή, χωρίς να τον υπερεκτιμούμε, είμαστε υποχρεωμένοι να κινηθούμε δυναμικά: Εκτός πλαισίου ΟΗΕ θα πρέπει να αναδείξουμε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας αλλά με παρρησία όσα συμβαίνουν στη Δυτική Oχθη από τους εποίκους αλλά και τις ισραηλινές αρχές, με έμφαση στις επιθέσεις στα χριστιανικά –και όχι μόνο– προσκυνήματα, όπως και στον κίνδυνο μετεξέλιξής της σε δεύτερη Γάζα. Με το βλέμμα στραμμένο στην κατεχόμενη Κύπρο και όσα πιθανόν να συμβούν στα Βαρώσια, Αθήνα και Λευκωσία έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε ζητήματα εποικισμού. Από εκεί και πέρα, ακόμη και αν κρίνεται όψιμο, οφείλουμε να αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη μας με την υγιή πλευρά του παλαιστινιακού στοιχείου, κάτι που θα μας φέρει –τουλάχιστον ψυχολογικά– εγγύτερα με Αιγυπτίους, Ιορδανούς και Σαουδάραβες, επιχειρώντας ακόμα και τον συντονισμό μας σε συνεργασία και με την Κύπρο για την άμεση προμήθεια ανθρωπιστικής βοήθειας με εξασφαλίσεις (από τους Aραβες) ότι δεν θα εμπλακεί η Χαμάς. Πρέπει να εξηγήσουμε και στους αδιάλλακτους Ισραηλινούς την προφανή ζημία που προκαλούν και υφίστανται εξαιτίας της πολιτικής τους στη Γάζα. Θα ήταν χρήσιμο να τονίσουμε τη δυνατότητα δημιουργίας ενός fund που θα αντλήσει κεφάλαια από την εκμετάλλευση των αποδεδειγμένων ενεργειακών κοιτασμάτων της Γάζας για την ανοικοδόμησή της. Αυτά απαιτούν κατάλληλη προετοιμασία, την οποία καλό είναι να ξεκινήσουμε και με ορίζοντα, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, τη διεξαγωγή μιας περιφερειακής συνδιάσκεψης, υπό ευρωπαϊκή ομπρέλα και με ελληνική πρωτοβουλία.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
