Οι πολεμικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, στη Μαύρη Θάλασσα και στην ινδική υποήπειρο δεν ανήκουν προφανώς στην ίδια κατηγορία. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει προκαλέσει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, με πλήρη κινητοποίηση του πληθυσμού και της οικονομίας για στρατιωτικούς σκοπούς. Στη Γάζα, οι Ισραηλινοί διεξάγουν επιχειρήσεις εναντίον ενός αντιπάλου με περιορισμένες δυνατότητες, που κρύβεται ανάμεσα σε αμάχους. Στην περίπτωση του νότιου Λιβάνου, οι ισραηλινές δυνάμεις αντιμετώπισαν μια ένοπλη ισλαμιστική οργάνωση με δομή τακτικού στρατού. Ινδία και Πακιστάν αναμετρήθηκαν στρατιωτικά στην περιοχή του Κασμίρ, χρησιμοποιώντας σχεδόν αποκλειστικά την αεροπορική ισχύ τους. Ο κάθε πόλεμος έχει αναμφισβήτητα τα δικά του χαρακτηριστικά, αλλά υπάρχουν τρία στοιχεία που εντοπίζονται παντού.
Πρώτον, η χρήση των μη επανδρωμένων συστημάτων (ΜΕΣ) έχει εξελιχθεί σε αναπόσπαστο κομμάτι των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ετσι οι Ουκρανοί κατάφεραν να χτυπήσουν το ένα τρίτο του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας, ενώ η άλλη πλευρά έχει καταστρέψει με εναέρια ΜΕΣ σημαντικές ενεργειακές υποδομές της πολύπαθης χώρας. Οι ισραηλινές δυνάμεις χρησιμοποιούν τα δικά τους ΜΕΣ για σκοπούς επιτήρησης και επίθεσης, αλλά το ίδιο πλέον πράττουν η Χαμάς και η Χεζμπολάχ. Εκτός από την πολεμική αεροπορία τους, Πακιστάν και Ινδία χρησιμοποίησαν ΜΕΣ για να πλήξουν στρατιωτικές εγκαταστάσεις και άλλους στόχους. Αυτά τα συστήματα έχουν ήδη επιφέρει μια επανάσταση στο πεδίο της μάχης, όπως κάποτε έφεραν το άρμα μάχης και το μαχητικό αεροσκάφος. Στο προβλέψιμο μέλλον, τα ΜΕΣ θα αναλάβουν πιο σύνθετες και φονικότερες αποστολές.
Δεύτερον, η στρατηγική διαχείριση της πληροφορίας παραμένει μια εξαιρετικά κρίσιμη πτυχή της πολεμικής προσπάθειας. Στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον, καμία στρατιωτική πληροφορία δεν είναι ουδέτερη. Συνδέεται με κάποιο εθνικό αφήγημα, έστω εμμέσως. Η παραπληροφόρηση είναι μια σχετικά εύκολη υπόθεση, λόγω της ευρείας λειτουργίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του Διαδικτύου. Εξάλλου, το δίπολο νίκη – ήττα δεν υφίσταται με την κλασική μορφή του. Πρόκειται για σχετικές και όχι απόλυτες έννοιες, οι οποίες αντανακλούν διαφορετικές θεωρήσεις της αλήθειας. Με απλά λόγια, όλοι μπορούν πειστικά να παρουσιαστούν σαν νικητές ή ηττημένοι στην Ουκρανία, στη Γάζα, στον νότιο Λίβανο και στο Κασμίρ. Η σχετικοποίηση της αλήθειας βοηθάει επίσης στη διασπορά αμφιβολιών για εγκλήματα πολέμου που έχουν διαπράξει κρατικοί δρώντες. Τα πρόσφατα παραδείγματα είναι ουκ ολίγα, με πιο γνωστό τη διαστρέβλωση των γεγονότων από τη Μόσχα σχετικά με την καταστροφή της Μαριούπολης.
Η εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης θα αλλάξει συθέμελα τον τρόπο διεξαγωγής στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ισως τελικά ένας συνδυασμός αλγορίθμων να επιλέγει την αποτελεσματικότερη στρατηγική.
Τρίτον, ο ανθρώπινος παράγοντας στον πόλεμο παραμένει καθοριστικός και πολυδιάστατος. Περιλαμβάνει τις στρατηγικές επιδιώξεις της πολιτικής ηγεσίας, το χάρισμα και τα πιθανά σφάλματα της στρατιωτικής διοίκησης, το φρόνημα και τον ηρωισμό των μαχητών, την ενεργητική ή παθητική στάση του άμαχου πληθυσμού. Πάνω από όλα, κάθε οργανωμένη ένοπλη σύγκρουση συνεχίζει να εκφράζει την ανθρώπινη βούληση για επιβίωση και κυριαρχία. Ωστόσο, η εμφάνιση αυτόνομων συστημάτων (π.χ. πολεμικά ρομπότ που δεν υπόκεινται σε ανθρώπινο έλεγχο) θέτει υπό αμφισβήτηση τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του πολέμου. Στο προφητικό έργο «Der Arbeiter» (Ο εργάτης), πριν από 93 χρόνια, ο Γερμανός φιλόσοφος Ερνστ Γιούνγκερ περιέγραψε τον πόλεμο ως το απόλυτο εργαστήριο τεχνολογικής καινοτομίας που οδηγεί στη σταδιακή ζεύξη ανθρώπου – μηχανής. Πράγματι, η εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης θα αλλάξει συθέμελα τον τρόπο διεξαγωγής στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ισως τελικά ένας συνδυασμός αλγορίθμων να επιλέγει την αποτελεσματικότερη στρατιωτική στρατηγική.
Συμπερασματικά, υπάρχει μια διαλεκτική σχέση μεταξύ συνέχειας και ασυνέχειας του φαινομένου. Ο πόλεμος είναι ακόμη συνεχής ως προς την ανθρώπινη φύση και τα παράγωγά της, αλλά ασυνεχής αναφορικά με τα μέσα που υιοθετούνται σε κάθε εποχή. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα τη μελλοντική μορφή των ενόπλων συγκρούσεων. Οι πόλεμοι του σήμερα, όμως, μας δίνουν μια ιδέα για τις αλλαγές που έρχονται με μεγάλη ταχύτητα. Οσο δυστοπικό και να ακούγεται, η ανθρωπότητα τα επόμενα χρόνια θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις συνέπειες των επιλογών της.
*Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London.
