Είναι η υπέρβαση των αντιξοοτήτων επιλογή; Μια φράση του Κυριάκου Μητσοτάκη από την παρουσίαση του βιβλίου «Οταν Κοιτάς από Ψηλά», το οποίο περιγράφει την επίμοχθη πορεία του Εμμανουήλ Καραλή προς την αθλητική κορυφή, έμελλε να ερεθίσει τους λεπτολόγους των ευαίσθητων διατυπώσεων: «Πίσω από το χαμόγελο του Μανόλο υπάρχουν και οι στενοχώριες. Το μήνυμά του όμως είναι ότι η ζωή έχει δύο δρόμους: ή θα ζεις στη σκιά των φόβων σου ή θα βρεις έναν τρόπο να τους ξεπεράσεις», λέει ο πρωθυπουργός. Δηλαδή όσοι υποφέρουν καθημερινά από τον ρατσισμό, τη φτώχεια και τις κάθε είδους ανισότητες φταίνε που δεν έχουν βρει τον τρόπο να γλιτώσουν; Είναι ο φόβος απέναντι στην αμείλικτη πραγματικότητα μια προσωπική υπόθεση από την οποία απαλλάσσεσαι, αρκεί να το θέλεις πολύ; Το ντιμπέιτ που, άθελά του, ο πρωθυπουργός ανακίνησε είναι για πολλούς Ελληνες υπαρξιακής φύσης από τα χρόνια της κρίσης κι έπειτα. Ευλόγως, οι εύκολες κουβέντες σχετικά με τα προαπαιτούμενα της επιτυχίας χτυπούν νεύρο: όσοι δουλεύουν δύο δουλειές για να τα βγάλουν πέρα, πρέπει άραγε να βρουν και τρίτη για να βγουν από τη σκιά των φόβων τους; Μήπως να γίνουν entrepreneurs ή life coaches; Τα πράγματα είναι αρκετά πιο περίπλοκα.
Πραγματικά εμπόδια
Η αντίληψη του κόσμου ως ενός δυναμικού χρηματιστηρίου, όπου αρκεί να κάνεις μερικές έξυπνες κινήσεις και να επιδείξεις την ανάλογη πειθαρχία για να ανταμειφθείς, είναι μια αφελής αντίληψη που συνήθως τρέφουν όσοι είναι έτσι κι αλλιώς προνομιούχοι. Καθώς οι έχοντες προνόμια (μικρά ή μεγαλύτερα) εκκινούν κουβαλώντας τα ως χρήσιμα εργαλεία ανέλιξης (οικονομικά, κοινωνικά, μορφωτικά), αδυνατούν να φανταστούν ότι η διαδρομή κάποιων άλλων ξεκινάει από το μηδέν και μάλιστα σε περιβάλλοντα που αποθαρρύνουν την πρόοδο και εκδικούνται όσους επιχειρούν να προοδεύσουν. Επειτα είναι και άλλοι αστάθμητοι παράγοντες που παίζουν ρόλο: δεν έχουν όλοι το ίδιο ταλέντο ούτε την ίδια τύχη. Κάποιοι μάλιστα ενδέχεται να μη διαθέτουν τίποτα από τα δύο. Η «σκιά των φόβων», επομένως, δεν είναι ένας υποκειμενικός περιορισμός που αποτινάσσεται με τον κατάλληλο τρόπο σκέψης/συμπεριφοράς, αλλά ένα πολύ πραγματικό εμπόδιο που η διαχείρισή του δεν εξαρτάται μόνο από εμάς. Αν είμαστε επίδοξοι αθλητές και δεν έχουμε γήπεδα να προπονηθούμε, τι μπορούμε να κάνουμε; Αν δεχόμαστε bullying σε μια κλειστή κοινωνία, πώς θα αμυνθούμε και θα αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές μας; Βέβαια, ακόμη και τα πιο παγιωμένα εμπόδια μπορεί κάποτε να ξεπεραστούν. Δεν φτάνει όμως κανείς στον προορισμό του από δύο μόνο δρόμους, την αποδοχή της κακής του μοίρας ή την ηρωική απόδραση από αυτήν. Οι περισσότερες ζωές κρίνονται στα ενδιάμεσα μονοπάτια.
Ατομική ευθύνη
Οποιος μπει στον κόπο να κοιτάξει τον κόσμο χωρίς τα γυαλιά της προκατάληψής του αντιλαμβάνεται πως οι άνθρωποι δεν είναι απολύτως υπεύθυνοι για όσα τους συμβαίνουν. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι δεν μπορούν, ακόμη και με ελάχιστα διαθέσιμα μέσα, να ανακατευθύνουν τη ζωή τους. Η αποποίηση της ατομικής ευθύνης από όσους νευρίασαν με τα λόγια του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι εξίσου στερεοτυπική με την απλοϊκή άποψη περί επιτυχίας που εξέφρασε ο πρωθυπουργός στην ανάρτησή του. Η προσωπική πρωτοβουλία και η πρόθεση υπερπήδησης των εμποδίων δεν είναι αντίθετες προς το περιρρέον αρνητικό κλίμα. Αντιθέτως, είναι σημαντικές ακριβώς λόγω αυτού. Επειδή οι συνθήκες σπανίως είναι ιδανικές, είναι απαραίτητο να δουλεύουμε εναντίον τους με επιμονή. Επειδή για τους περισσότερους τα πράγματα δεν πάνε καλά από μόνα τους, είναι απαραίτητο να αυτενεργούν. Είναι στατιστικώς αδύνατον να υπάρξουν πολλοί ακόμη Καραλήδες, όμως οι μεγάλες νίκες δεν είναι μόνο οι νίκες μεγάλης κλίμακας. Κι ενώ η ζωή δεν είναι ακριβώς επιλογή, η προσπάθεια είναι. Οποιος τη θεωρεί χαμένο κόπο, ας δοκιμάσει να το πει σε όσους παλεύουν καθημερινά ενάντια σε κάθε πιθανότητα· ας τους πει πως δεν έχει νόημα τι αποφασίζουν για τον εαυτό τους, γιατί το παιχνίδι είναι στημένο.
