Εξω, στην πλατεία Τραφάλγκαρ, ζέστη, ήλιος και πλήθη από τουρίστες, μια μουσικός που τραγουδούσε Μπιτλς είχε το δικό της ακροατήριο. Ο συνήθης συνωστισμός ήταν ενισχυμένος από τις καιρικές συνθήκες, σπάνιες γι’ αυτήν την εποχή. Η National Portrait Gallery είχε το δικό της κοινό. Μικρές ομάδες με γυρισμένη την πλάτη στην κοσμοσυρροή της πλατείας άκουγαν προσεκτικά τους ξεναγούς τους, πριν επισκεφθούν μία από τις πολλές αίθουσες και εκθέσεις της Πινακοθήκης.
Περιδιαβάζοντας την έκθεση στη National Portrait Gallery δεν «βλέπουμε» μόνο τον ζωγράφο, μέσα από τα πορτρέτα του ευρύτερου περιβάλλοντός του, αλλά και τον κόσμο του.
Μέσα, στον δεύτερο όροφο, η ψύξη και ο ειδικός χαμηλός φωτισμός ήταν η «εισαγωγή» στα πορτρέτα του Εντβαρντ Μουνκ. Και μπορεί κανείς να είναι προετοιμασμένος για το περιεχόμενο (πάνω από 40 πορτρέτα του Νορβηγού ζωγράφου, πρόσωπα του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντός του, φίλοι, πάτρωνες, καλλιτέχνες, συλλέκτες, αρκετές αυτοπροσωπογραφίες), εκείνο, όμως, που αιφνιδιάζει είναι η μεγάλη ποικιλία της ανθρώπινης πανίδας. Και, συγκεκριμένα, των ιστοριών τους. Ο υπομνηματισμός, σε κάθε πίνακα, είναι ένα σύντομο βιογραφικό ζωής. Ο αδελφός του Αντρέας, που ήθελε να γίνει γιατρός, πέθανε στα 30 του από πνευμονία· τον αποτυπώνει καθισμένο σε ένα γραφείο να μελετά ανατομία, με ένα κρανίο δίπλα του και ένα γλυκό φως να τον πλαισιώνει από το παράθυρο. Η αδελφή του, Λάουρα, σε ένα μεγάλο πίνακα τοπίου, καθισμένη, σε πρώτο πλάνο προφίλ, έχει ένα βλέμμα γεμάτο από το δικό της κενό. Ψυχικά ασθενής, έπασχε από σχιζοφρένεια, φιγούρα μοναχική και μαζί σπαρακτική. Yστερα, ο κυνισμός του μποέμ και αναρχικού Hans Jaeger (στο εξώφυλλο του καταλόγου) καθισμένου σε έναν καναπέ, να κοιτάει διαπεραστικά τον «φακό» του ζωγράφου· η λιθογραφία της Αγγλίδας βιολίστριας Εύα Μουντότσι, πιθανότατα ερωμένης του, επιτομή της προ-ραφαηλικής ομορφιάς, με λιτά μαλλιά, σε μουσικούς, θαρρείς, κυματισμούς. Τα υπέροχα πορτρέτα του Στρίντμπεργκ και του Ιψεν (χαρακτικό), υποβλητικά, στο πνεύμα των έργων τους. Αντικριστά ή μετωπικά ζεύγη, ανδρόγυνα, οι αδέλφια ή φίλοι/φίλες –αγαπούσε να ζωγραφίζει ζεύγη– στα οποία αποτυπώνεται ένα στιγμιότυπο της καθημερινότητας ή ένας «διάλογος» πολύ εσωτερικός και σιωπηλός, που δηλώνει δύσκολες σχέσεις ή προοιωνίζεται τα απρόβλεπτα του βίου. Ο δρ Μαξ Λίντε, οφθαλμίατρος και συλλέκτης (από τα βασικά πρόσωπα της έκθεσης), είχε χαρακτηρίσει τον Μουνκ «έναν εξαιρετικό ερμηνευτή της ανθρώπινης ψυχής, μια φιγούρα Aμλετ που του αρέσει να σκέφτεται και να συλλογίζεται». Εύστοχος. Γιατί αυτός ο δημοφιλής πορτρετίστας του 19ου και 20ού αιώνα (1863-1944), που καθιερώθηκε για την «Κραυγή», δημιούργησε με τον ιδιοσυγκρασιακό εξπρεσιονισμό του, με τις ρευστές, έντονες πινελιές, μια προσωπική πινακοθήκη. Περιδιαβάζοντας την έκθεση στη National Portrait Gallery καταλαβαίνεις πολλά για έναν ζωγράφο που τα στερεότυπα τον θέλουν απομονωμένο και αποτραβηγμένο. Είχε, όπως φαίνεται, ένα ευρύ περιβάλλον και φρόντιζε να συντηρεί σχέσεις που απέδιδαν. Του έδιναν τη δυνατότητα, δηλαδή, να βιοπορίζεται, υποστηρίζοντας το ταλέντο του και ενδυναμώνοντας τη φήμη του. Oμως δεν «βλέπουμε» μόνο τον ζωγράφο, αλλά και τον κόσμο του. «Ο Μουνκ, σχεδόν μαγικά, μας αποκαλύπτει ένα μέρος της σύγχρονης ψυχικής ζωής», έγραψε γι’ αυτόν Γερμανός κριτικός τέλη του 19ου αιώνα. Πορτρέτα και αυτοπροσωπογραφίες, από τη μία, φωτογραφίες και σέλφι, από την άλλη. Σε μια υφήλιο πλημμυρισμένη από εκατοντάδες εκατομμύρια ινσταγκραμικές αυτο-πόζες, κατά κανόνα ομοιόμορφες, το ενδιαφέρον για το «ποιος είσαι» αντικαθίσταται από το επιβεβλημένο ποιος «πρέπει να είσαι».
Βγαίνοντας στην πλατεία Τραφάλγκαρ, τα πρόσωπα του Μουνκ σε ακολουθούν. Βαδίζουν μαζί σου σε ένα πλήθος που, χωρίς να τα αποκλείει, δεν τα περιλαμβάνει.
