Δεν προλαβαίνει ο ανθρώπινος νους να αφομοιώσει τις τεχνολογικές αλλαγές που ξεδιπλώνονται ακατάπαυστα. Να τις κατευθύνει σταθερά σε πεδία που θα ωφελήσουν το είδος. Ο κόσμος αλλάζει λίγο ώς πολύ ερήμην της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων. Οι αυτοματισμοί εισχωρούν παντού, σπέρνοντας μαζί με τον θαυμασμό και τον φόβο μήπως ρομπότ και τεχνητή νοημοσύνη παραμερίσουν το ανθρώπινο στοιχείο αντί να εμπλουτίσουν και να ενδυναμώσουν τις ανθρώπινες γνώσεις και δεξιότητες. Πόσο ανεδαφικός είναι αυτός ο φόβος;
Την εκτίναξη της υλικής μας πραγματικότητας στο μέλλον επιταχύνουν όχι μόνον οι ΗΠΑ με την προηγμένη Τ.Ν. και τους Magnificent Seven τεχνολογικούς κολοσσούς, αλλά συστηματικά και η Κίνα. Για παράδειγμα, ενώ ο κόσμος ακόμη εγκαθιστά το 5G, η Κίνα εγκαινίασε το πρώτο στον κόσμο ευρυζωνικό δίκτυο 10G στην τεχνολογική μητρόπολη Σιόνγκ’αν ΝΔ του Πεκίνου, μια πόλη του μέλλοντος που τώρα εποικείται. Το 10G θα αναπτύξει με ιλιγγιώδεις ταχύτητες την υπερ-συνδεδεμένη πόλη-πρότυπο, δείχνοντας πώς θα είναι σε λίγο η ζωή μας. Παράλληλα, στα κινεζικά εργοστάσια πληθαίνουν οι στρατιές ρομπότ που εργάζονται 24 ώρες το 24ωρο («Κ», 23/4). Στις σκοτεινές εγκαταστάσεις εισέρχονται πρώτες ύλες και εξέρχονται τελικά προϊόντα με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Εκεί και σε ανάλογες μονάδες στην Ασία και στον υπόλοιπο κόσμο το βλέμμα διαστέλλεται σε αδιανόητες πριν διαστάσεις.
Κυβερνήσεις και κοινωνίες, όμως, μοιάζουν απροετοίμαστες για την επανάσταση που αναδιατάσσει την εργασία. Τα ευφυή συστήματα παραγωγής –T.N., ρομπότ, Διαδίκτυο των Πραγμάτων, ανάλυση μεγάλων δεδομένων, αυτοματοποιημένα λογισμικά, υπολογιστικό νέφος, blockchain– διαρκώς μεταλλάσσουν βιομηχανίες και επιχειρήσεις, όπου ολοένα συγχωνεύονται σε ένα σώμα, άνθρωποι, μηχανές, κυβερνοχώρος και απτό περιβάλλον. Εως το 2030: Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη θα έχει αυτοματοποιήσει εργασίες που απορροφούν σήμερα το 70% του ανθρώπινου εργάσιμου χρόνου, αυξάνοντας την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα κατά 13 τρισ. δολάρια (McKinsey)· θα έχει εισαγάγει αυτοματισμούς στα 2/3 των τρεχουσών θέσεων εργασίας και θα έχει καταργήσει 300 εκατ. θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης (Goldman Sachs)· θα έχει επηρεάσει σοβαρά το 40% της συνολικής απασχόλησης (ΔΝΤ)· θα έχει δημιουργήσει 170 εκατ. νέες θέσεις εργασίας (Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ). Μέχρι στιγμής έχει αυτοματοποιηθεί το 25% των εργασιών ρουτίνας (Goldman Sachs), ενώ έως το 2027 θα έχει αλλάξει φυσιογνωμία το 23% των επαγγελμάτων (Statista).
Θα ενισχύσει η Τ.Ν. τις ανθρώπινες δεξιότητες ή θα τις αντικαταστήσει;
Η Τ.Ν. επιταχύνει εντυπωσιακά τον χρόνο εκτέλεσης εργασιών, αυξάνει την παραγωγικότητα, βελτιώνει την υγειονομική περίθαλψη και την πρόσβαση στην εκπαίδευση, βοηθάει στην επίλυση σύνθετων προβλημάτων, διευκολύνει την καθημερινότητα. Ομως πόσο τα οφέλη αυτά θα μπορούν απαξάπαντες να απολαμβάνουν; Οι βιομηχανικές επαναστάσεις του παρελθόντος βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα η Τ.Ν.; Οι σκεπτικιστές λένε πως και στις τρεις προηγούμενες επαναστάσεις η μετάβαση στη νέα συνθήκη ήταν μακρά και επίπονη. Τώρα είναι ταχεία και ριζική. Η Τ.Ν. δεν είναι απλώς ένα νέο εργαλείο, αλλά ένα σύστημα που μαθαίνει, προσαρμόζεται, σε λίγο θα λαμβάνει αποφάσεις διαμορφώνοντας την πραγματικότητα. Προς ποια κατεύθυνση; Θα χρησιμοποιηθεί για τη διεύρυνση των δυνατοτήτων των ανθρώπων ή για την αντικατάστασή τους; Θα εξακολουθήσουν οι εργαζόμενοι να παράγουν αξία και να διαθέτουν διαπραγματευτική ισχύ; Οχι, αν η T.N. αυτοματοποιήσει πλήρως τις ανθρώπινες δεξιότητες, έγραφε σε άρθρο του ο οικονομολόγος του ΜΙΤ Ερικ Μπρίνζολφσον. Ο βραβευμένος με Νομπέλ, επίσης οικονομολόγος του ΜΙΤ, Ντάρον Ατζέμογλου έχει πολλές φορές δηλώσει ότι κατά τη γνώμη του η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται περισσότερο για τον αυτοματισμό και λιγότερο για την παροχή εμπειρογνωμοσύνης στους εργαζομένους.
Υπάρχει χρόνος να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν ανθρωποκεντρικά μοντέλα ανάπτυξης τεχνητής νοημοσύνης; Οχι πολύς. Η τεχνολογία προωθεί τις αξίες του συστήματος που υπηρετεί. Εάν αυτές είναι η μείωση του κόστους με παράλληλη μεγιστοποίηση της απόδοσης, δηλαδή του κέρδους, τότε μια γενική έκρηξη αυτοματισμού θα όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες πριν τα θαύματα της τεχνητής νοημοσύνης φέρουν την υποσχόμενη ευημερία.
Από τη μία ορθώνεται ο παλιός κόσμος των επιδιώξεων για αξιοπρεπή μεστή εργασία και από την άλλη αναδύεται με φόρα το εκτυφλωτικό άστρο της ελευθεριακής τεχνο-επιτάχυνσης. Αν ήταν μάχη, θα ήταν άνιση. Ακόμη δεν είναι.
