Οταν επί δικτατορίας μερικοί «φιλοπερίεργοι» φοιτητές πέσαμε πάνω στο βιβλίο των Σουίζι και Μπαράν «Moνοπωλιακός καπιταλισμός», δεν ξέραμε ότι ο πρώτος από τους δύο συγγραφείς, ο Πολ Σουίζι, είχε προκαλέσει τη σπουδαιότερη απόφαση του αμερικανικού Ανωτάτου Δικαστηρίου για την ακαδημαϊκή ελευθερία. Εκδότης του εμβληματικού αριστερού περιοδικoύ Monthly Review, είχε συμπέσει με τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Χάρβαρντ, προπολεμικά. Ηταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμσάιρ το 1957, όταν κλήθηκε από τον γενικό εισαγγελέα της πολιτείας αυτής να απαντήσει στο ερώτημα εάν ήταν κομμουνιστής («παρεμπιπτόντως», μάλιστα, του ζητήθηκε να αποκαλύψει και τα ονόματα συντρόφων και φίλων του).
Επικαλούμενος τα δικαιώματά του ως πολίτη και ως καθηγητή, ο Σουίζι αρνήθηκε να απαντήσει. Καταδικάσθηκε τότε σε φυλάκιση για «περιφρόνηση» δικαστηρίου και προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο, όπου τελικά δικαιώθηκε. Η απόφαση (Sweezy v. New Hampshire, 1957) θεωρείται ιστορική κυρίως λόγω της συντρέχουσας γνώμης του δικαστή Φέλιξ Φρανκφούρτερ, o oποίος αποφάνθηκε ότι «τα ελεύθερα πανεπιστήμια είναι προϋπόθεση της ελεύθερης κοινωνίας» και ότι οι κυβερνητικές παρεμβάσεις στο έργο τους θα ήταν καταστροφικές. «Στο πολιτικό και το ακαδημαϊκό πεδίο», πρόσθετε, «η σκέψη και η δράση έχουν κατά τεκμήριο ασυλία έναντι ανακρίσεων από κυβερνητικές αρχές».
Η απόφαση αυτή ήταν από αυτές που, στο τέλος της δεκαετίας του 1950, έθεσαν τέρμα στην επαίσχυντη περίοδο των μακαρθικών διώξεων. Την ακολούθησαν σειρά παρόμοιων, με σημαντικότερη την Keyishian (1967), που έκρινε ότι η απλή και μόνον ιδιότητα του μέλους του κομμουνιστικού κόμματος δεν είναι λόγος αποκλεισμού καθηγητή από τα δημόσια πανεπιστήμια. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, χάρη στις αποφάσεις αυτές, τα αμερικανικά πανεπιστήμια αφέθηκαν να κάνουν τη δουλειά τους και βέβαια άνθησαν. Γιατί ήταν τα μόνα στον κόσμο όπου τα καλά μυαλά, όποια και να ήταν, επιβραβεύονταν και όπου η πρωτότυπη σκέψη ανταμειβόταν. Ακόμη θυμάμαι, στην πρώτη εκπαιδευτική άδειά μου, το 1989 στο Στάνφορντ, την ευτυχία νέου συναδέλφου όταν διάβασε αντίκρουση των απόψεών του από τη μεγάλη βεντέτα του κλάδου του, σε επιστημονικό περιοδικό, σαν να ήταν ίσος προς ίσον. Δεν είναι, συνεπώς τυχαίο που τα καλά αμερικανικά πανεπιστήμια κέρδισαν τα εύσημα ως λίκνα της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Την κατάκτηση αυτή πλήττουν ευθέως τα μέτρα που εδώ και τρεις μήνες παίρνει εις βάρος τους ο πρόεδρος Τραμπ.
«Μανιακούς μαρξιστές και παράφρονες» είχε χαρακτηρίσει πέρυσι τους διοικούντες τα αμερικανικά πανεπιστήμια ο Αμερικανός πρόεδρος. Και είναι αλήθεια ότι, προεκλογικά, δεν έκρυψε τις προθέσεις του να περιορίσει την πολυφωνία και να απαγορεύσει τη woke κουλτούρα. Οσες υπερβολές και αν έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στο όνομα της τελευταίας, τίποτα δεν δικαιολογεί τα αντίμετρα που ο Τραμπ εξαγγέλλει σχεδόν κάθε μέρα.
Αρκεί για να το αντιληφθεί να ανατρέξει κανείς στον κατάλογο των εκτελεστικών διαταγμάτων (executive orders) που εξέδωσε για τα πανεπιστήμια ο Αμερικανός πρόεδρος: επί συνόλου 139, πάνω από δέκα αφορούν την ανώτατη εκπαίδευση, δημόσια και ιδιωτική. Το τελευταίο από τα διατάγματα αυτά επιβάλλει στα πανεπιστήμια να δημοσιοποιούν πάραυτα κάθε έμβασμα που εισπράττουν από το εξωτερικό, ενώ ένα άλλο τα καλεί να επαναφέρουν την «αλήθεια και την εξυγίανση» στη διδασκαλία της αμερικανικής ιστορίας. Ομολογημένος στόχος η «diversity» (πλουραλισμός), η «equity» (δικαιοσύνη) και η «inclusion» (συμπερίληψη), που επαγγέλλονται οι φιλελεύθεροι.
Και όλα αυτά με άμεση απειλή απελάσεων «αντιφρονούντων» ξένων φοιτητών και με περικοπές πιστώσεων και ερευνητικών προγραμμάτων εκατομμυρίων. Το μόνο που δεν έχει γίνει ακόμη είναι απολύσεις μη αρεστών καθηγητών. Δεν είναι, συνεπώς, τυχαίο ότι διάσημα πανεπιστήμια, όπως το Κολούμπια, έσκυψαν το κεφάλι. Μόνο το Χάρβαρντ φαίνεται να αντιστέκεται ακόμη, χάρη στο προικοδοτικό απόθεμα (endowment) των 50 και πλέον δισ. δολαρίων που διαθέτει.
Τις τελευταίες εβδομάδες, σε τουλάχιστον δύο υποθέσεις που «έκαιγαν» τον Τραμπ, το Ανώτατο Δικαστήριο δικαίωσε τους αντιπάλους του. Στην πρώτη, οι εννέα δικαστές της Ουάσιγκτον ακύρωσαν ομόφωνα τη λάθος απέλαση του ατυχούς Ελσαλβαδοριανού. Στη δεύτερη, με ψήφους 7 υπέρ έναντι 2, ακύρωσαν κάποιες μαζικές απολύσεις υπαλλήλων. Προφανώς, ακόμη και οι «δικοί του» δικαστές θα ντρέπονταν να αντικρίσουν τα παιδιά τους, αν ψήφιζαν διαφορετικά. Θα ήταν άραγε πολύ να περιμένει κάποιος από αυτούς να αντιταχθούν και στην εγκληματική απόπειρα ποδηγέτησης των αμερικανικών πανεπιστημίων από τον διαταραγμένο ένοικο του Λευκού Οίκου;
*Ο κ. Νίκος Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
