«Μιλώντας στους Εφέσιους, ένα μείγμα από Εβραίους και αλλοθρήσκους, ο απόστολος Παύλος, μας υπενθυμίζει ότι το δώρο του Θεού προς την Εκκλησία είναι η ποικιλομορφία της. Η διαφορετικότητα ανθρώπων και απόψεων χαρίζει στην Εκκλησία μας τη δύναμή της. Υπάρχει μια αμαρτία την οποία φοβάμαι περισσότερο από όλες τις άλλες: η βεβαιότητα. Η βεβαιότητα είναι ο εχθρός της ενότητας, ο θανάσιμος εχθρός της ανοχής. Η πίστη μας είναι κάτι ζωντανό επειδή ακριβώς πορεύεται χέρι χέρι με την αμφιβολία. Αν υπήρχε μόνο βεβαιότητα και καμία αμφιβολία δεν θα υπήρχε μυστήριο και κατά συνέπεια δεν θα χρειαζόμασταν την πίστη. Ας προσευχηθούμε ώστε ο Θεός να μας δώσει έναν Πάπα που αμφιβάλλει, που αμαρτάνει και ζητάει συγχώρεση, και που συνεχίζει».
Μπορεί η σύντομη ομιλία να ανήκει στον πρωτοπρεσβύτερο Λόρενς, που υποδύθηκε ο Ρέιφ Φάινς, στο «Κονκλάβιο» (του Εντουαρντ Μπέργκερ, 2024), αλλά η κινηματογραφική στιγμή έμελλε να συνδεθεί στενά με την πραγματικότητα. Ο Λόρενς ήταν ο υπεύθυνος καρδινάλιος για τη σύγκληση του κονκλάβιου και την επίβλεψη της, υπό άκρα μυστικότητα, διαδικασίας για την εκλογή του νέου Πάπα, μετά τον θάνατο του προηγούμενου. Μέχρι, όμως, να φανεί ο «λευκός καπνός», πίσω από τις ερμητικά κλειστές πόρτες και παράθυρα, εξυφαίνονται συνωμοσίες, πλάνες, ψέματα, αποσιωπήσεις ακούσιες ή εκούσιες, εκδηλώνονται μικροψυχίες και μικροπρέπειες, «εγώ» ανοικονόμητα, καταστάσεις τόσο οικείες όσο και θλιβερές. Και όπως εκρήγνυται ο νεοφερμένος (άγνωστος στους υπόλοιπους) καρδινάλιος της Καμπούλ, Μεξικανός στην καταγωγή, το αουτσάιντερ που τελικά εκλέγεται Πάπας – στην ταινία πάντοτε: «Τις τελευταίες ημέρες ασχολούμαστε μόνο με τους εαυτούς μας, με τις εκλογές, με την εξουσία». Μα, αυτά τα πράγματα, δεν είναι η Εκκλησία, υπογραμμίζει χαμηλότονα αλλά με πάθος. «Εκκλησία δεν είναι η παράδοση, δεν είναι το παρελθόν. Η Εκκλησία είναι ό,τι κάνουμε μετά».
Συμπεριληπτική η ζωή του Πάπα Φραγκίσκου, συμπεριληπτικός και ο θάνατός του. Επώνυμοι, ανώνυμοι, καλλιτέχνες, λογοτέχνες, πολιτικοί, ασθενείς, μετανάστες, οδοιπόροι, αλλόθρησκοι, όλοι είχαν και ήθελαν κάτι να πουν γι’ αυτόν.
Γι’ αυτό το «μετά», ακριβώς, εργάστηκε και ο Πάπας Φραγκίσκος, που πέρασε στη σύγχρονη ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας ως ο πλέον «συμπεριληπτικός». Ως εκείνος που αξιοποίησε το αξίωμα πρωτίστως για να δώσει δύναμη και κουράγιο στους ταπεινούς και αδύναμους, στους «άλλους», με την πληθυντική ποικιλομορφία και διαφορετικότητα της λέξης, και όχι για να ενθρονίσει εαυτόν στην εξουσία. Ο Ποντίφικας που κηδεύτηκε –σύμφωνα με το τελετουργικό– χθες το πρωί, άφησε πίσω του μεγάλη κληρονομιά, όχι μόνο με τις πράξεις του αλλά και με τον λόγο και με το βλέμμα του. Ενα «βλέμμα» διεισδυτικό, που απευθυνόταν στον καθένα, που δεν γλιστρούσε τυπικό, αυτάρεσκο, αδιάφορο, αλλά στεκόταν στον όποιον «άλλον» για να του δώσει κουράγιο, να τον ευλογήσει, να τον κατανοήσει.
Το επισήμανε και ο σκηνοθέτης Μάρτιν Σκορσέζε στον δικό του αποχαιρετισμό, στο περιοδικό Variety: «Ηταν, με κάθε τρόπο, ένας αξιοσημείωτος άνθρωπος. Αναγνώριζε τις δικές του αδυναμίες. Ακτινοβολούσε σοφία. Ακτινοβολούσε καλοσύνη. Ηξερε βαθιά στην ψυχή του ότι η άγνοια ήταν μια φοβερή μάστιγα για την ανθρωπότητα. Γι’ αυτό δεν σταμάτησε ποτέ να μαθαίνει. Και δεν σταμάτησε ποτέ να διαφωτίζει. Και αγκάλιασε, κήρυξε και εφάρμοσε τη συγχώρεση. Καθολική και συνεχή συγχώρεση».
Κινηματογράφος και πραγματικότητα, τέχνη και ζωή σε αγαστή συνεργασία. Συμπεριληπτική η ζωή του Πάπα, συμπεριληπτικός και ο θάνατός του. Επώνυμοι, ανώνυμοι, καλλιτέχνες, λογοτέχνες, πολιτικοί, ασθενείς, μετανάστες, οδοιπόροι, όλοι είχαν και ήθελαν κάτι να πουν για τον Φραγκίσκο. Από τη διαδοχή θα κριθεί και το «σχίσμα» ανάμεσα στην εξουσία της Εκκλησίας και στην κοινωνία. Θα συνεχίσει να γεφυρώνεται ή θα βαθαίνει;
