Ομάδα νέων αξιωματικών φέρεται να είχε ενημερώσει το βράδυ της 20ής Απριλίου 1967 τον τότε αρχηγό της ΕΡΕ και πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο για τις λεπτομέρειες του επερχόμενου πραξικοπήματος, όμως αυτός τους έδιωξε όταν του εξέφρασαν την πεποίθησή τους ότι η ΕΡΕ δεν επρόκειτο να κερδίσει τις εκλογές και ότι η Αριστερά θα ερχόταν στην εξουσία.
Αυτό αποκαλύπτει τηλεγράφημα του Αμερικανικού τότε πρέσβη Φίλιπ Τάλμποτ, το οποίο περιλαμβάνεται σε φάκελο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ σχετικά με τη χούντα και την εισβολή στην Κύπρο που αποχαρακτηρίστηκε πρόσφατα και ενισχύει παλαιότερες ενδείξεις ότι η κυβέρνηση της ΕΡΕ, ενώ διέθετε πληροφορίες περί εκδήλωσης πραξικοπήματος, δεν έλαβε άμεσα μέτρα για να το καταστείλει.
Τα αποχαρακτηρισμένα ντοκουμέντα προσθέτουν νέα κομμάτια στο παζλ της εποχής, αλλά και κρίσιμες εκτιμήσεις της αμερικανικής διπλωματίας, που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τα γεγονότα που οδήγησαν στην 21η Απριλίου.
Σύμφωνα με ανάλυση του Γραφείου Ερευνών και Πληροφοριών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ (INR) προς τον τότε υπουργό Εξωτερικών Ντιν Ρασκ (27.3.1967), ο βασιλιάς Κωνσταντίνος προχώρησε στην αντικατάσταση του φιλικά προσκείμενου προς την Ενωση Κέντρου αρχηγού ΓΕΕΘΑ στρατηγού Τσολάκα για να προκαλέσει την απόσυρση της ανοχής του αρχηγού της, Γεωργίου Παπανδρέου, στην υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ιωάννη Παρασκευόπουλου και την πτώση της, με στόχο την αναβολή των επικείμενων εκλογών, στο πλαίσιο της ανησυχίας του παλατιού, του στρατού και της ακροδεξιάς πτέρυγας της ΕΡΕ για το αποτέλεσμά τους και τη δημοφιλία του Ανδρέα Παπανδρέου.
Δύο μέρες μετά (29.3.1967), το INR έγραφε στον Ρασκ ότι η επιβολή μιας εξωκοινοβουλευτικής λύσης και «δραστικών μέτρων» από το παλάτι ήταν πιθανή. «Εάν ο βασιλιάς συμφωνήσει με την άκρα Δεξιά να παρέμβει στην πολιτική διαδικασία, το αποτέλεσμα θα είναι μια κρίση που θα έχει πολύ πιο σοβαρές συνέπειες» από τα Ιουλιανά, προέβλεπε.
Σύμφωνα με αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ομάδα νέων αξιωματικών φέρεται να είχε ενημερώσει το βράδυ της 20ής Απριλίου 1967 τον τότε πρωθυπουργό.
Ο Παρασκευόπουλος υπέβαλε παραίτηση. O Τάλμποτ εκτιμούσε (30.3.1967) ότι ο βασιλιάς είχε τέσσερις εναλλακτικές: Να αρνηθεί την παραίτηση, να ορίσει άλλον υπηρεσιακό πρωθυπουργό, να αναβάλει τις εκλογές δίνοντας εντολή σε άλλο πολιτικό πρόσωπο για κυβέρνηση ευρείας αποδοχής και «να αναστείλει άρθρα του Συντάγματος και να προχωρήσει σε δικτατορία». Και θεωρούσε ότι εάν ο Κωνσταντίνος δεν πετύχαινε μία συνταγματική λύση, πιθανότατα θα προχωρούσε σε μία «εξωσυνταγματική». Αρκετές μέρες μετά (17.4.1967), ο Τάλμποτ θα υπογράμμιζε ότι η μοίρα της μοναρχίας θα εξαρτάτο από το αποτέλεσμα των εκλογών και επισήμαινε ότι αρκετοί σύμβουλοι του Κωνσταντίνου τον προειδοποιούσαν ότι θα έπρεπε, με κάθε κόστος, να εμποδίσει την ανάδυση των Παπανδρέου στην εξουσία, ακόμη και επιβάλλοντας δικτατορία.
Ακολούθησε το πραξικόπημα. Την 21η Απριλίου ο Τάλμποτ «βομβάρδιζε» το Στέιτ Ντιπάρτμεντ με συνεχή τηλεγραφήματα. Ανάμεσα σε αυτά τόνιζε ότι βασικό ελατήριο του πραξικοπήματος ήταν ο φόβος «ακροδεξιών στρατιωτικών στοιχείων» ότι η ΕΡΕ δεν θα κέρδιζε τις εκλογές και ότι μία νίκη της Ενώσεως Κέντρου θα έφερνε τον Ανδρέα σε «κυρίαρχη θέση» στη νέα κυβέρνηση. Την επομένη (22.4.1967), ο Τάλμποτ μετέφερε πληροφορίες του άλλοτε βουλευτή της ΕΡΕ, Νικόλαου Φαρμάκη, ότι τη νύχτα του πραξικοπήματος ο συλληφθείς από τους πραξικοπηματίες Π. Κανελλόπουλος είχε δημιουργήσει «πρόβλημα» στο Πεντάγωνο, όπου κρατείτο. «Τσιρίζοντας και φωνάζοντας στους δεσμώτες του και απειλώντας ότι θα κάνει απεργία πείνας, ενόχλησε τον στρατό και, ως εκ τούτου, δεν απελευθερώθηκε», ανέφερε. Το INR θα επαναλάμβανε την ίδια μέρα στον Ρασκ το διαβόητο μήνυμα του Τάλμποτ: «Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας είχε ολοκληρωθεί».
Το πραξικόπημα θα μπορούσε να καταρρεύσει. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ επεσήμανε στον Ρασκ (24.4.1967) ότι οι επιλογές του βασιλιά ήταν περιορισμένες, όμως υπήρχε χρόνος να αντιδράσει και να αποκαταστήσει τη συνταγματική κυβέρνηση. Και εκτιμούσε ότι η ταύτισή του με το πραξικόπημα θα πύκνωνε τις αντιδράσεις ενάντια στη μοναρχία, οι οποίες θα οδηγούσαν στην κατάρρευσή της. Η αμερικανική διπλωματία θεωρούσε ότι εάν ο Κωνσταντίνος ελάμβανε δράση προτού οι συνωμότες ενισχύσουν τη θέση τους, το πραξικόπημα θα μπορούσε να καταρρεύσει χωρίς εμφύλιο πόλεμο.
*Ο κ. Αχιλλέας Χεκίμογλου είναι συγγραφέας και ερευνητής.
