Στο μυαλό του Τραμπ δεν υπάρχει η αίσθηση της συμμαχικής ευθύνης ή η ανάγκη εμπέδωσης εμπιστοσύνης με τους εταίρους των ΗΠΑ. Γι’ αυτόν, το ουκρανικό ζήτημα είναι σημαντικό κυρίως για λόγους εντυπώσεων, ώστε να λάβει τα εύσημα σε περίπτωση τερματισμού του πολέμου. Τον απασχολεί περισσότερο να πετύχει το γρηγορότερο δυνατόν μια –έστω και προσωρινή– κατάπαυση του πυρός, παρά το περιεχόμενο ή η επίτευξη μιας οριστικής συμφωνίας ειρήνης. Το Ουκρανικό αποτελεί μέρος συνολικής προσπάθειας αποκατάστασης των σχέσεων με τη Ρωσία, στην οποία ο Τραμπ αποδίδει πολύ μεγαλύτερη σημασία, με αποτέλεσμα να ασκεί συνεχή πίεση στο Κίεβο, θεωρώντας πως είναι σε μειονεκτική θέση, άρα πιο ανασφαλές και υποχρεωτικά πρόθυμο να συμβιβαστεί. Με εξαίρεση κάποιες απειλητικές δηλώσεις εις βάρος της Ρωσίας, που κάλλιστα μπορούν να γίνονται για το θεαθήναι, αντιμετωπίζει τη Μόσχα με το γάντι, μη θέλοντας να διαταράξει το καλό κλίμα, καθότι τη θεωρεί σημαντική για ευρύτερα ζητήματα σχετικά με την ανάσχεση της Κίνας και τον αφοπλισμό του Ιράν.
Η επίσημη αναγνώριση της Κριμαίας εκ μέρους της Ουάσιγκτον, η εκπεφρασμένη πρόθεση για επιχειρηματικές συνέργειες στον Αρκτικό Κύκλο και αμερικανικές επενδύσεις στη Ρωσία αποτελούν το δέλεαρ για να μεταπειστεί ο Πούτιν. Ο τελευταίος, πάντως, κινείται στο διπλωματικό και επιχειρησιακό πεδίο σαν να έχει λάβει λευκή επιταγή από τον Αμερικανό ομόλογό του, ανακοινώνοντας εκεχειρία 24 ωρών την Κυριακή του Πάσχα και βομβαρδίζοντας μη στρατιωτικούς στόχους λίγες μέρες αργότερα. Εξάλλου, η προσέγγιση Τραμπ είναι αποκαλυπτική των προθέσεών του: απαιτεί από την Ουκρανία να εγκαταλείψει δικά της εδάφη, τα οποία έχουν παρανόμως προσαρτηθεί από τη Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα θεωρεί μεγάλη παραχώρηση από πλευράς της δεύτερης ότι εγκαταλείπει για την ώρα τις φιλοδοξίες της να καταλάβει το σύνολο της Ουκρανίας. Επιπλήττει δημόσια τον Ζελένσκι και τον ταπεινώνει, παροτρύνοντάς τον περίπου να συνθηκολογήσει για να σώσει την υπόλοιπη επικράτειά του και εκ των πραγμάτων αδυνατίζει έτσι τη διαπραγματευτική του θέση. Καλλιεργώντας δε την εικόνα ότι η Ουκρανία είναι χαμένη από χέρι και υπογραμμίζοντάς της –όταν για λίγες μέρες διέκοψε την παροχή βοήθειας και πληροφοριών– τη δραματική θέση στην οποία θα περιέλθει αν κληθεί να αντιμετωπίσει κατά μόνας ή μόνο με την υποστήριξη των Ευρωπαίων τη Ρωσία, συρρικνώνει δραματικά τα περιθώρια ελιγμών του Ζελένσκι. Επίσης, όταν επιβάλλει δασμούς 10% στην Ουκρανία και τουλάχιστον για συμβολικούς λόγους δεν πράττει το ίδιο με τη Ρωσία, παρά μόνο επικαλείται τον χαμηλό όγκο των εμπορικών συναλλαγών (3,27 δισ. δολάρια οι ρωσικές εξαγωγές το 2024) για να μην την πλήξει, καθιστά σαφές προς τα πού γέρνει η πλάστιγγα.
Η έκβαση της αμερικανικής πρότασης θα εξαρτηθεί από τον βαθμό πίεσης που προτίθεται να ασκήσει η Ουάσιγκτον στη Μόσχα, την ανθεκτικότητα του Κιέβου και τη σαφήνεια των εγγυήσεων ασφαλείας.
Από την άλλη, χωρίς απευθείας συνεννόηση με τη Μόσχα, δυνατότητα που δεν έχουν οι Ευρωπαίοι, δεν θα μπορούσε να προκύψει ακόμη και μία προσωρινή κατάπαυση του πυρός. Και είναι αλήθεια πως η απομόνωση της Ρωσίας την οποία επιδίωξαν οι Δυτικοί δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα, επειδή δεν υιοθετήθηκε από πολλές χώρες στον πλανήτη, ενώ ελέγχεται η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων, όπως και η απροθυμία απόδοσης μέρους τουλάχιστον των «παγωμένων» ρωσικών κεφαλαίων για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Ο κυνικός ρεαλισμός είναι συνυφασμένος με την αμερικανική ηγεσία. Και είναι απολύτως λογικό το Κίεβο να αποδεχθεί πως για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα εδάφη του θα βρίσκονται υπό ρωσική κατοχή. Ομως, είναι επικίνδυνα επιπόλαιη η αναγνώριση αλλαγής συνόρων που έχει συντελεστεί με τη βία, χάριν μάλιστα μιας συμφωνίας με αμφίβολη προοπτική εφαρμογής και αντοχής στον χρόνο. Η υπομονή του Τραμπ, ο οποίος επένδυσε πολλά για το προσωπικό του πρεστίζ στην παύση των εχθροπραξιών, εξαντλείται. Υπό αυτήν την έννοια, βρισκόμαστε πλέον στην τελική ευθεία.
Η έκβαση της αμερικανικής πρότασης και εν γένει της ειρηνευτικής προσπάθειας θα εξαρτηθεί από τον βαθμό πίεσης που προτίθεται να ασκήσει η Ουάσιγκτον στη Μόσχα, την ανθεκτικότητα του Κιέβου και τη σαφήνεια των εγγυήσεων ασφαλείας, τον κλονισμό της πεποίθησης των εμπλεκομένων για τελική επικράτηση, την επιτυχή λειτουργία των μηχανισμών επίβλεψης και βέβαια τον βαθμό δέσμευσης των εμπλεκομένων με την παράλληλη επίδειξη αποφασιστικότητας στην παροχή κινήτρων και αντικινήτρων για την εξασφάλιση της τήρησης των συμφωνηθέντων. Μια ανακωχή ενδέχεται να μην είναι μακριά, ωστόσο μια οριστική διευθέτηση, υπό τις παρούσες συνθήκες, κρίνεται απίθανη.
*O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
