Λέγεται πως οι ψηφιακοί θρήνοι δεν είναι πολύ αντιπροσωπευτικοί των αληθινών συναισθημάτων των θρηνούντων. Τα δημόσια δάκρυα για ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε συμβολίζουν λιγότερο τον πόνο και περισσότερο την ανάγκη μιας κοινωνικής δήλωσης: αυτός που έφυγε ήταν σημαντικός· αναγνωρίζουμε ότι η αξία του υπερβαίνει υποκειμενικές συμπάθειες και αντιπάθειες, ενώ παράλληλα ζητάμε να καθρεφτιστούμε κολακευτικά στη μαζική του αποδοχή. Ο απόηχος του θανάτου του Πάπα Φραγκίσκου δείχνει ακριβώς αυτό: η προσωπικότητα ξεπέρασε το δογματικό πλαίσιο δράσης της, χωρίς όμως να το απαρνηθεί, και κάπως έτσι πέτυχε κάτι που κάθε ηγέτης προσδοκά: οικουμενικότητα. Από τις αντιδράσεις που καταγράφηκαν στον διεθνή Tύπο γίνεται σαφές ότι ο Αργεντινός Ποντίφικας υπήρξε περισσότερο συμπαθής απ’ όσο ενδεχομένως είχαμε υποψιαστεί. Μεγάλα Μέσα παρακάμπτουν το πνεύμα των κλασικών επικηδείων και μιλούν γι’ αυτόν περίπου σαν να επρόκειτο για επαναστάτη, επισημαίνοντας την τόλμη και το σπάνιο του χαρακτήρα του. Ακόμη και στη στενή ελληνική σφαίρα, πάντως, ούτε η μονολιθικότητα της Ορθοδοξίας ούτε ο στρυφνός αντικληρικαλισμός των προοδευτικών στάθηκε εμπόδιο στην εκδήλωση θαυμασμού για το παράδειγμα του Πάπα Φραγκίσκου και θλίψης για την εκδημία του. Τόσα θετικά άρθρα απολογισμού γράφτηκαν! Τόσες αναρτήσεις έγιναν στα κοινωνικά δίκτυα! Τόσα στόρι ανέβηκαν με τον Πάπα να κρατάει περιστέρια, να φιλάει πόδια ή να χαμογελάει με προσιτή πραότητα! Είναι το φαινόμενο αυτό τυχαίο;
Φόρμουλα επιτυχίας
Κανείς δεν γίνεται τόσο συμπαθής κατά τύχη (όπως κανείς δεν γίνεται τυχαία αντιπαθητικός). Ακόμη όμως κι αν ισχυριστεί κάποιος ότι ο Πάπας Φραγκίσκος άσκησε τα καθήκοντά του σε ευνοϊκότερη συγκυρία από άλλους προκατόχους του (για κάποιους από τους οποίους δεν σταματούσαν να διαρρέουν φρικαλέες φήμες όσο κατείχαν το αξίωμα), αυτό δεν αναιρεί το εκκλησιαστικό φορτίο που κλήθηκε και αυτός να κουβαλήσει: τα σκάνδαλα της Καθολικής Εκκλησίας και ο καταστατικός της συντηρητισμός δεν εξαφανίστηκαν όταν εξελέγη. Το κατόρθωμα του Πάπα Φραγκίσκου συνίσταται, λοιπόν, στο ότι εφάρμοσε επιτυχώς μια τακτική σύνθεσης: δεν αποποιήθηκε τις πάγιες θέσεις της Εκκλησίας, αλλά τις ερμήνευσε ελαφρώς πιο δημιουργικά και, πάνω απ’ όλα, έδειξε συμπόνια σε όσους δεν καλύπτονται από αυτές. Δεν άλλαξαν πολλά κατά τη θητεία του σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της άμβλωσης ή των ομόφυλων γάμων, για παράδειγμα, όμως αυτός ο Πάπας έδειξε ασυνήθιστη καλοσύνη και κατανόηση στα μοντέρνα πλήθη που ζουν πέρα από τη θρησκευτική δεοντολογία. Οσους δεν συμβαδίζουν με τα κανονιστικά αξιώματα του καθολικισμού δεν τους έκρινε, αντιθέτως, τους καλωσόρισε στην Εκκλησία, τονίζοντας ότι η ασυμβατότητα δεν είναι λόγος αποκλεισμού, πολλώ δε μάλλον έγκλημα. Ως διαμεσολαβητής μεταξύ ενός φορέα αρχαϊκών ηθών και μιας συνεχώς μεταβαλλόμενης κοινωνίας, επέλεξε να χτίζει γέφυρες, έστω επιφανειακές, και το έκανε πολύ καλά.
Σύγκριση
Ο Πάπας Φραγκίσκος γύρισε την πλάτη στην καθιερωμένη παπική πολυτέλεια και επέλεξε βίο λιτότητας. Εδωσε χρήματα σε αναξιοπαθούντες, πλησίασε παρεξηγημένες μειονότητες, τοποθετήθηκε με σύνεση και ανοιχτό μυαλό επί θεμάτων-ταμπού για την Εκκλησία (ομοφυλόφιλοι, διαζευγμένοι, ισότητα των φύλων), ενώ δεν εφείσθη επικοινωνιακών ανοιγμάτων στην κοσμικότητα και στις διάφορες ποπ εκφάνσεις της (ήταν γνωστή η αγάπη του για το ποδόσφαιρο). Μιλούσε συχνά υπέρ των μεταναστών, κατήγγελλε τον πόλεμο ακόμη κι αν αυτό σήμαινε πως θα εξέθετε τον εαυτό του σε πολιτική κριτική και, φυσικά, δεν φοβήθηκε ποτέ τον Τραμπ, ενάντια στην ξενοφοβική ρητορική του οποίου τάχθηκε ήδη από την πρώτη του εκλογή ως προέδρου. Είναι πολύ δελεαστική η σύγκριση των αλμάτων του θρησκευτικού ποιμένος 1,3 δισ. πιστών ανά τον κόσμο με την ξεροκέφαλη και επιθετική φοβικότητα της δικής μας Εκκλησίας προς οτιδήποτε καινούργιο. Ποια είναι άραγε η καλύτερη μέθοδος επιβίωσης θρησκευτικών παραδόσεων αιώνων; Η περιχαράκωση; Η αυστηρή τυπολατρία; Η απόρριψη του Αλλου ως επικίνδυνου και απειλητικού; Ο Πάπας Φραγκίσκος απέδειξε ότι όποιος στ’ αλήθεια πιστεύει στις ιδέες του δεν φοβάται την επαφή με τις ιδέες των άλλων. Η καλύτερη εσωστρέφεια είναι η εξωστρέφεια.
