Η Κυριακή του Πάσχα είναι μία από τις ελάχιστες περιστάσεις στις οποίες μέλη πολλών διαφορετικών ηλικιακών ομάδων συναναστρέφονται το ένα το άλλο στον ελεύθερο χρόνο τους. Νέοι και ηλικιωμένοι συνδαιτυμόνες από την ευρύτερη οικογένεια του καθενός, την παρέα φίλων, τη γειτονιά ή το χωριό προσέρχονται στο τραπέζι αυτής της Κυριακής. Αυτό είναι σπάνιο. Συνήθως, εκτός των ωρών εργασίας, νέοι και ηλικιωμένοι συζητούν, διασκεδάζουν και ζουν χωριστά, ιδίως στον δημόσιο χώρο. Η σπανιότητα της συναναστροφής ηλικιωμένων και νέων δεν ξενίζει. Οι μεν και οι δε έχουν διαφορετικές αντιλήψεις, προτεραιότητες και αντοχές. Ομως, ίσως το χάσμα νέων – ηλικιωμένων, που γεφυρώνεται πρόσκαιρα το Πάσχα, έχει καταστεί βαθύτερο και έχει αποκτήσει πολιτική έκφραση.
Το χάσμα δεν είναι αμέσως εμφανές. Σε έρευνα του οργανισμού διαΝΕΟσις (Ιανουάριος 2024) οι ερωτώμενοι, ανεξαρτήτως ηλικίας, συμφώνησαν ότι τέσσερα είναι τα σημαντικότερα προβλήματα των νέων στην Ελλάδα σήμερα: χαμηλές αποδοχές, ανεργία, αβέβαιο επαγγελματικό και ασφαλιστικό μέλλον, ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα (https://www.dianeosis.org/2024/04/ti-pistevoun-oi-ellines-tou-2024-a-meros/). Ωστόσο, οι απαντήσεις των νεότερων (17-39 ετών) και των πιο ηλικιωμένων (65+) διέφεραν πολύ στο ερώτημα ποιες είναι οι μελλοντικές απειλές για τους Ελληνες. Ενώ για όλους τους ερωτωμένους πιο σοβαρές απειλές αναδείχθηκαν «η οικονομική κατάσταση της χώρας» και το «δημογραφικό/μείωση του πληθυσμού», για τους νεότερους η οικονομική απειλή ήταν κατά πολύ σοβαρότερη της δημογραφικής (μείωση του πληθυσμού). Για τους πιο ηλικιωμένους, όμως, μεγαλύτερη από την οικονομική ήταν η απειλή μείωσης του πληθυσμού.
To χάσμα των ηλικιακών ομάδων είναι και πολιτικό. Στις ευρωεκλογές του 2024, με βάση το exit poll, ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε πρώτο κόμμα μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων (17-24 και 25-34 ετών), αν και με μικρή διαφορά από τη δεύτερη Ν.Δ. Μεταξύ των πιο ηλικιωμένων (65+), η Ν.Δ. ήρθε πρώτη με μεγάλη διαφορά από τον δεύτερο ΣΥΡΙΖΑ. Τρίτο κόμμα, τόσο μεταξύ των ηλικιωμένων όσο και μεταξύ των νέων, ήταν το ΠΑΣΟΚ, αλλά τέταρτο κόμμα μεταξύ των πολύ νέων (17-24) ήταν η Πλεύση Ελευθερίας, με μεγαλύτερη εκλογική επιρροή από το πέμπτο ΚΚΕ. Αντιθέτως, μεταξύ των ηλικιωμένων, στην τέταρτη θέση ήταν, σχεδόν μαζί, το ΚΚΕ και η Ελληνική Λύση, ενώ η επιρροή της Πλεύσης Ελευθερίας ήταν αμελητέα. Τα δημοφιλή στους νέους κόμματα, ανεξάρτητα από το κατά πόσον είναι αριστερά ή δεξιά, μοιράζονται το χαρακτηριστικό της απόρριψης των μεγαλύτερων παραδοσιακών κομμάτων και των φιλελεύθερων θεσμών (π.χ., των δικαστηρίων και των ΜΜΕ).
Πάντως, η αριστερόστροφη τάση των νέων Ελλήνων δεν αντανακλά ευρύτερες διεθνείς τάσεις. Είναι συνάρτηση της δομής του κομματικού συστήματος ανά χώρα και του τύπου των αντίπαλων υποψηφίων. Ετσι, τον Φεβρουάριο του 2025 στις γερμανικές εκλογές το ακροδεξιό κόμμα AfD και το αριστερό Die Linke ήρθαν πρώτα σε ψήφους μεταξύ των Γερμανών νέων (το αριστερό πρώτευσε στους νέους έως 24 ετών, το ακροδεξιό στους αμέσως μεγαλύτερους). Toν Νοέμβριο του 2024 στις ρουμανικές προεδρικές εκλογές, ο ακροδεξιός υποψήφιος Γκεοργκέσκου, που ήρθε πρώτος, είχε την υποστήριξη του 31% των ψηφοφόρων 18-24 ετών, ενώ μόλις του 8% των ψηφοφόρων άνω των 65 ετών. Η διάσταση του φύλου είναι επίσης σημαντική. Οι πολύ νέες γυναίκες υπερεκπροσωπούνταν μεταξύ των αριστερών ψηφοφόρων, ενώ οι πολύ νέοι άνδρες μεταξύ των ακροδεξιών ψηφοφόρων. Σχηματικά, οι νεότεροι ψηφίζουν κόμματα που κείνται σε διάφορα σημεία του φάσματος Αριστερά – Δεξιά ή είναι ιδεολογικά ασαφή, αλλά πάντως αντιστρατεύονται δυναμικά τα παραδοσιακά κόμματα.
Το βαθύ πολιτικό, οικονομικό και επικοινωνιακό χάσμα ανάμεσα στους νέους και στους ηλικιωμένους.
Οι διαφορές αυτές δεν εξηγούνται κυρίως με αναφορά στα γνωστά μοτίβα των σχολικών εκθέσεων για τον ριζοσπαστισμό των νέων και τον συντηρητισμό των μεγαλύτερων. Ερμηνεύονται καλύτερα με βάση το στάδιο του κύκλου ζωής στο οποίο βρίσκεται η μία και η άλλη ηλικιακή ομάδα. Οι νεότεροι ανησυχούν για το αν επαρκεί το μορφωτικό τους κεφάλαιο, αν θα ενταχθούν στην εθνική αγορά εργασίας ή θα καταφύγουν σε άλλη χώρα για αναζήτηση εργασίας και αν θα έχουν επαρκείς απολαβές. Με βάση αυτά, οι νεότεροι ευνοούν μια επεκτατική οικονομική πολιτική και ειδικότερα εξασφάλιση δημόσιων αγαθών (π.χ., εκπαίδευση, στέγαση) με τη βοήθεια του κράτους. Στις εκλογές, οι νεότεροι θα ψηφίσουν κόμματα που υπόσχονται τέτοιες δημόσιες πολιτικές και μάλιστα σε υπερθετικό βαθμό.
Από την άλλη μεριά, όταν υποσκάπτεται η άλλοτε ευρεία βάση της δημογραφικής πυραμίδας (πτώση γεννήσεων, σχετικά ευάριθμες ηλικιακές ομάδες νέων), οι πιο ηλικιωμένοι ανησυχούν για εντελώς διαφορετικά προβλήματα. Για παράδειγμα, ανησυχούν για το αν θα υπάρχουν στο μέλλον αρκετοί νεότεροι εργαζόμενοι που θα καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές έτσι ώστε, στο διανεμητικό σύστημα, να παρέχονται αξιοπρεπείς συντάξεις σε όσους δεν εργάζονται πια. Ανησυχούν και για το ποιοι θα φροντίσουν τους μεγαλύτερους σε νοσοκομεία και υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Με βάση αυτά, οι πιο ηλικιωμένοι πιθανόν δεν θα ψηφίσουν κόμματα που υπόσχονται επεκτατική οικονομική πολιτική. Πολλώ δε μάλλον δεν θα ψηφίσουν ορισμένα λαϊκιστικά κόμματα, τα προγράμματα των οποίων, από δημοσιονομικής σκοπιάς, είναι εντελώς ανεύθυνα.
Τέλος, παρότι ζουν μαζί, έστω και αν αλληλεπιδρούν σπάνια σε δημόσιο χώρο, οι ηλικιωμένοι και οι νεότεροι, όπως έχει γίνει πλέον φανερό, ζουν σε δύο διαφορετικά σύμπαντα ως προς τα μέσα πληροφόρησης. Το επικοινωνιακό χάσμα δεν αφορά μόνο την πολιτική, αλλά και την οικονομία, τον πολιτισμό και την ψυχαγωγία. Οι μεγαλύτεροι διαβάζουν έντυπες και ηλεκτρονικές εφημερίδες, βλέπουν τηλεόραση, χρησιμοποιούν το Facebook. Οι μικρότεροι καταφεύγουν στα πιο σύγχρονα από τα νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προεξαρχόντων του Instagram και του TikTok. Ειδικά αυτό φαίνεται να επηρεάζει δραματικά το πολιτικό σκηνικό (the «TikTokization of poltics»). Δύσκολο φαίνεται να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Τουλάχιστον στην Ελλάδα, στο μέλλον, οι κατοπινοί ίσως λένε ότι οι δικές μας διαγενεακές συναναστροφές την Κυριακή του Πάσχα «ήσαν μια κάποια λύσις».
*Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
