Με την καχυποψία κυκλώνουμε τα πάντα: τους πολιτικούς, τους θεσμούς, τον πλησίον, ακόμη και σε ημέρες αγάπης, όπως οι σημερινές αναστάσιμες. Στο μέτρημα της κατά πάντων δυσπιστίας, οι αριθμοί όλο και ανηφορίζουν. Μολονότι πάντοτε βγάζαμε εύκολα από το εσωτερικό μας ντουλάπι ισχυρές αμφιβολίες, τώρα το κάνουμε μαζικότερα.
Το πιστοποιούν όλες οι έρευνες. Εντός οκταετίας συντελέστηκε μια πτώση της εμπιστοσύνης κατά 10 έως 20 ποσοστιαίες μονάδες προς την αστυνομία, τα δικαστήρια, τις Ενοπλες Δυνάμεις, την Εκκλησία, τους ανθρώπους που γνωρίζουμε προσωπικά, τους γείτονες, όπως την κατέγραψαν οι ερευνητές της διαΝΕΟσις, του ΕΚΚΕ, της MRB για λογαριασμό της World Values Survey (Παγκόσμιας Ερευνας Αξιών). Την ίδια στιγμή, σχεδόν τριπλασιάστηκε το ποσοστό ανοχής μιας στρατιωτικής κυβέρνησης (14,5%), ενώ διπλασιάστηκε η αποδοχή ενός παντοδύναμου κυβερνήτη που δεν θα λογοδοτεί σε Κοινοβούλιο (17,7%) (Δημ. Ρηγόπουλος, «Κ», 14/4/25). Πέρυσι, το έκτο κύμα της έρευνας της διαΝΕΟσις «Τι πιστεύουν οι Ελληνες», που διεξήχθη από τη Metron Analysis, έδειξε ότι μόλις το 12,8% των πολιτών θεωρούσε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης· το 86,6% πίστευε πως πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις συναλλαγές μας με τους άλλους.
Γιατί τόση δυσπιστία; Τι έχει φυτέψει εντός μας την ιδέα ότι «τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται» και πως «όλοι είναι σάπιοι»; Η βαριά ιστορία μοναχικών αγώνων στη συμβολή των δύο ηπείρων, υπό τη συνεχή απειλή του αφανισμού, χωρίς φυλετικές συγγένειες, επί αιώνες χωρίς ιστορικούς συμμάχους; Τα ηθικά μας βάραθρα, όπου συχνά καταποντίζονται η αρετή και η αυτοπειθαρχία; Η ισοπέδωση αξιών; Ο κυρίαρχος ατομικισμός; Η ακραία αβεβαιότητα που γέννησαν οι απανωτές κρίσεις; Η χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή; Η σύγχυση μπροστά στη βάναυση αμφισημία της εποχής – και πρόοδος και οπισθοδρόμηση; Ο φόβος μήπως γίνουμε παίγνια σε μη κατανοήσιμα πεδία; Η πολυπολιτισμική κοινωνία με το κοινωνικό, εθνοτικό, θρησκευτικό ανθρώπινο μωσαϊκό της; Η πορεία σε έναν απρόβλεπτο χαοτικό κόσμο; Ο τρόμος μπρος στα άγνωστα στοιχεία του ραγδαία μεταβαλλόμενου σκηνικού; Ο όγκος των τρομακτικών ειδήσεων που καταναλώνουμε καθημερινά;
Ως μία από τις αιτίες αναφέρεται και η σκοτεινή όψη των κοινωνικών δικτύων, από τα οποία ενημερώνεται το 77,6% των πολιτών. Χιλοειπωμένες όμως αδιαφιλονίκητες οι διαπιστώσεις ότι διευκολύνουν τη διάδοση των θεωριών συνωμοσίας, κάνουν πιστευτό το ψέμα, ενισχύουν την εχθροπάθεια, την πόλωση, τον διχασμό. Μας εγκλωβίζουν στο κουκούλι των δικών μας πεποιθήσεων και προκαταλήψεων, σε ένα μικρό κόσμο προτιμήσεων, κόβοντας τις γέφυρες με τον πολυδιάστατο κόσμο και διογκώνοντας τη δυσπιστία. Τα κοινωνικά δίκτυα ενισχύουν την ιδέα ότι οι απόψεις των άλλων ενδέχεται να απειλήσουν τα πιστεύω μας, να αλλοιώσουν την ταυτότητά μας, αυτό που θεωρούμε ότι είμαστε. Κι ενώ γεφυρώνουν υπάρξεις και αυξάνουν εκθετικά την επικοινωνία, ταυτόχρονα απομονώνουν κοινωνικά. Ζούμε προσκολλημένοι για ώρες στις έξυπνες συσκευές και μόνοι.
Προξενεί σοβαρές βλάβες η καχυποψία. Τις μετράμε καθημερινά στη δημόσια και στην προσωπική ζωή. Είναι η αυξανόμενη αμφισβήτηση της αξίας της δημοκρατίας, η διολίσθηση στον λαϊκισμό, στον αυταρχισμό, στον συντηρητισμό, στον ανορθολογισμό, στην αποδοχή μορφών ανομίας. Η δυσπιστία αποτρέπει από τη συμμετοχή στα κοινά, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο: όσο αποστασιοποιούνται πολιτικά οι πολίτες τόσο αποδυναμώνεται το δημοκρατικό σύστημα, οι ανεπάρκειες του οποίου διογκώνουν το έλλειμμα εμπιστοσύνης και παγιώνουν την άρνηση συμμετοχής. Η καχυποψία ανατρέπει την κρίσιμη ισορροπία για την πολιτική ευδία. Βάζει εμπόδια στην αποδοτική λειτουργία της κρατικής μηχανής, στο χτίσιμο «των οικονομικών και κοινωνικών δικτύων που παράγουν ανάπτυξη και ευημερία» (Κ. Κωστής).
Δεν είναι η καχυποψία μια ήπια μορφή σκεπτικισμού, που γίνεται ενίοτε κίνητρο για περισσότερη δημοκρατία. Κονταίνει το βλέμμα, πνίγει την ορμή, εμποδίζει την πτήση. Χαλκεύει συστήματα λαθών. Η ακραία δυσπιστία αποκόπτει από την πραγματικότητα, ωθεί στον μηδενισμό, καλλιεργεί ως αμυντικό μηχανισμό τον κυνισμό και την αλαζονεία.
Και όσο ενισχύονται οι μονώσεις της ψυχής, τόσο η εσωτερική ζωή λιγοστεύει. Ροκανίζεται ό,τι μας κάνει να αγαπάμε τους άλλους, ό,τι επιτρέπει τις κοινές πράξεις να εξακολουθούν, ό,τι ανοίγει τη βεντάλια των ανθρώπινων δυνατοτήτων.
Οταν χάνεται η εμπιστοσύνη, χάνεται εκείνο το κάτι που είναι ικανό από καιρού εις καιρόν να μας μαγέψει…
