Η Ευρώπη δεν κινδυνεύει από τους εχθρούς της. Κινδυνεύει από την αδράνεια των φίλων της.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση διανύει μια υπαρξιακή καμπή. Οχι απλώς μια δύσκολη περίοδο ή ακόμη μία κρίση, αλλά μια στιγμή καθοριστική, που το μέλλον της δεν είναι πια αυτονόητο. Για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η ίδια η ιδέα της Ευρώπης –όχι ως γεωγραφικός χώρος, αλλά ως πολιτικό και ιστορικό σχέδιο– μπαίνει στο μικροσκόπιο της αμφισβήτησης.
Δυστυχώς, το ευρωπαϊκό όνειρο φθίνει. Δεν έχει καμία σχέση με το όραμα των ιδρυτών της ενωμένης Ευρώπης.
Οσοι ζήσαμε την Ευρώπη της ελπίδας και της συλλογικής προόδου αναγνωρίζουμε σήμερα ένα μηχανισμό που ασθμαίνει. Μια ένωση χωρίς πνοή, χωρίς φαντασία, χωρίς ηγεσία. Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός διολισθαίνει σε μια τεχνοκρατική ομφαλοσκόπηση, ενώ γύρω του ο κόσμος μεταβάλλεται με ταχύτητες γεωπολιτικού σεισμού.
Στην πραγματικότητα η Ευρώπη δεν έγινε υπερδύναμη. Εγινε ένα πλούσιο νησί, χαμένο ανάμεσα σε ωκεανούς ανταγωνιστών.
Είχα την τιμή να υπηρετήσω σε μια από τις τελευταίες Κομισιόν που λειτουργούσαν με πολιτικό ένστικτο, με ενότητα και στρατηγική πρόθεση. Υπό τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λειτούργησε ως πολιτικός οργανισμός, όχι απλώς ως διαχειριστικό σχήμα. Σήμερα, βλέπω ηγεσίες να κοιτούν προς τα μέσα, να φοβούνται το κόστος των αποφάσεων και να ξεχνούν τη γεωπολιτική τους ευθύνη.
Οι σημερινοί ηγέτες έχουν ξεχάσει πώς χτίστηκε η Ευρώπη – και χειρότερα: έχουν πάψει να τη νιώθουν ως δική τους υπόθεση.
Και όμως, το πρόβλημα δεν είναι εξωτερικό. Δεν είναι η Ρωσία, η Κίνα, ούτε καν η αποστασιοποιημένη Αμερική. Το πρόβλημα βρίσκεται εντός. Είναι η εθελούσια αποστράτευση των εθνικών ηγεσιών από το ευρωπαϊκό όραμα.
Εδώ και καιρό, πολλή συζήτηση γίνεται για την «ευρωπαϊκή ανεξαρτησία», προέκταση της «στρατηγικής αυτονομίας».
Η απουσία κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής δεν είναι όμως τεχνικό ελάττωμα. Είναι πολιτική δειλία. Ποιο είναι το νόημα να δαπανώνται 800 δισεκατομμύρια ευρώ στην άμυνα, όταν κάθε κράτος συνεχίζει να ακολουθεί τον δικό του εθνικό δρόμο; Αυτό δεν είναι στρατηγική. Είναι κατακερματισμός πολυτελείας.
Εάν θέλουμε η Ευρώπη του 2040 να είναι μια δύναμη παγκόσμια, ανθεκτική και ελεύθερη, τότε χρειάζονται τρία πράγματα: πολιτική ενοποίηση, στρατηγική τόλμη και επιστροφή στο αξιακό μας θεμέλιο.
Αν επενδύσουμε στην άμυνα χωρίς ενότητα, το μόνο που θα ενισχύσουμε είναι ο κοινωνικός διχασμός – και οι λαϊκιστές που καραδοκούν.
Οταν το 2015 κλήθηκα να διαχειριστώ το πιο δύσκολο χαρτοφυλάκιο της Ευρώπης –μετανάστευση, ασφάλεια, τρομοκρατία–, κατάλαβα κάτι βαθύτερο: δεν έλειπε η τεχνογνωσία, έλειπε η βούληση. Τα κράτη-μέλη δεν ήθελαν να μοιραστούν ούτε ευθύνη ούτε πληροφορία. Δεν υπήρχε αλληλεγγύη. Δεν υπήρχε ενσυναίσθηση. Υπήρχε μόνο ο εθνικός εγωισμός. Ο εχθρός δεν ήρθε από έξω. Τον κουβαλούσαμε μέσα μας.
Ωστόσο η Ιστορία μάς έχει ήδη προειδοποιήσει. Οταν, μετά το κραχ του 1929, τα συστήματα έκλεισαν προς τα μέσα, το κενό το κατέλαβαν ο εθνικισμός και ο αυταρχισμός. Η Βαϊμάρη δεν έπεσε από εξωτερική επίθεση. Κατέρρευσε από την απογοήτευση των πολιτών της. Και σήμερα, δυστυχώς, οι συνθήκες επαναλαμβάνονται.
Ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός είναι το πιο επικίνδυνο μείγμα στην ευρωπαϊκή ιστορία. Και τον ξαναβλέπουμε να φουσκώνει.
Εάν θέλουμε η Ευρώπη του 2040 να είναι μια δύναμη παγκόσμια, ανθεκτική και ελεύθερη, τότε χρειάζονται τρία πράγματα: πολιτική ενοποίηση, στρατηγική τόλμη και επιστροφή στο αξιακό μας θεμέλιο. Οχι απλώς νέες πολιτικές, αλλά ένα νέο πολιτικό ήθος.
Ή θα σώσουμε την Ευρώπη με τόλμη ή θα παρακολουθήσουμε την αποσύνθεσή της με σιωπή.
Δεν τρέφω ψευδαισθήσεις. Η αδράνεια δεν θα σπάσει εύκολα. Μόνο μια βαθύτερη κρίση ίσως αφυπνίσει τις συνειδήσεις. Ομως ηγέτης δεν είναι αυτός που περιμένει την κρίση για να πράξει. Ηγέτης είναι εκείνος που τη βλέπει να έρχεται και κινητοποιεί το μέλλον πριν το καταπιεί το παρελθόν.
Η Ευρώπη έχει ακόμα χρόνο. Αλλά όχι πολύ.
*Ο κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος είναι βουλευτής της Ν.Δ., πρώην Ευρωπαίος επίτροπος.
