«Συγκεντρωθείτε όπου και αν τριγυρνάτε/ και παραδεχτείτε ότι τα νερά γύρω σας έχουν φουσκώσει./ Και παραδεχτείτε και αυτό: ότι σύντομα θα είστε βρεγμένοι μέχρι το κόκαλο./ Αν για εσάς ο χρόνος είναι πολύτιμος,/ τότε καλύτερα να αρχίσετε να κολυμπάτε./ Αλλιώς θα βυθιστείτε σαν την πέτρα./ Γιατί οι καιροί αλλάζουν… (For the times they are a-changin’)». Κάποιοι το πρωτοτραγούδησαν το 1964, κάποιοι άλλοι αρκετά αργότερα, πάντως, μέχρι σήμερα, όποτε ακούγεται η φωνή του Μπομπ Ντίλαν, να το ερμηνεύει, με τη φυσαρμόνικα και την κιθάρα, κινητοποιεί τα ίδια ανακλαστικά: συγκίνηση και ταραχή. Ξανά και ξανά. Πώς έγραψε αυτούς τους στίχους συλλαμβάνοντας το πνεύμα της κάθε εποχής, παρακινώντας στην αφύπνιση, μεταγγίζοντας στις λέξεις την –κάθε φορά– πραγματικότητα με ακρίβεια χειρουργική. Προσφάτως, με τη βιογραφική ταινία «A complete unknown», του Τζέιμς Μάνγκολντ, το αίσθημα ότι ο άνθρωπος αυτός δικαίως τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, το 2016, επέστρεψε ενισχυμένο. Ο Ντίλαν σε όλη τη ζωή του (σήμερα είναι 83 ετών) αλλάζει και προχωράει, κόντρα στο ρεύμα, ακόμη και αν αυτό που κάνει –όχι μόνο μουσικά– δεν αρέσει ή πλήττει την εικόνα του.
Δεν είναι τυχαία η ανάγκη να αντλούμε αναφορές από έργα που ανήκουν σε άλλες εποχές, για ένα παρόν επιθετικά απρόβλεπτο και ανοίκειο. Ο Guardian, μάλιστα, σε πρόσφατο κείμενό του (8/4) ανατρέχει στο «Ζ» του Κώστα Γαβρά, ταινία του 1969, συσχετίζοντας την ατμόσφαιρα του τότε με το τώρα. Η δημοσιογράφος αναρωτιέται πώς φτάσαμε «σε αυτή την πολιτική στιγμή –την πόλωση, την παραπληροφόρηση, τη διαφθορά και τη συνενοχή από άτομα και θεσμούς που συνηγορούν στην κατάρρευση της δημοκρατίας– και τι μπορεί να αποκαλύψει ο κινηματογράφος σε μια εποχή λογοκρισίας, απελάσεων και διαδηλωτών που χαρακτηρίζονται τρομοκράτες». Στην επέλαση του Τραμπ εστιάζει το σχόλιο και στη φράση του Κώστα Γαβρά ότι «τα πάντα είναι πολιτική». Η ειλικρινής οργή που διατρέχει αυτό το κλασικό –όσο και εμβληματικό– πολιτικό θρίλερ του Γαβρά γίνεται εμφανής σε κάθε του καρέ, από τους τίτλους της αρχής μέχρι τα βλέμματα όσων συμμετέχουν, από τις διαδηλώσεις στις ανακρίσεις, και σε κάθε σημείο του φιλμ-ντοκουμέντου.
Ο προβολέας των γεγονότων φωτίζει και ανασύρει από την «αποθήκη» της μνήμης ό,τι, πιστεύουμε πως, μπορεί να συνοψίσει/ερμηνεύσει ικανοποιητικά το δυσοίωνο σήμερα. Ο καθένας μας βρίσκει τα δικά του στηρίγματα και παραλληλισμούς, μέσα από τον προσωπικό του κατάλογο, με ταινίες, τραγούδια, μουσικές, βιβλία, εικαστικές συνθέσεις.
Σήμερα, που η παραγωγή καλλιτεχνικών έργων είναι καταιγιστική, που, ουσιαστικά, δεν προλαβαίνει κανείς να δει, διαβάσει, ακούσει τα προτεινόμενα, επιστρέφουμε στα στέρεα καταλύματα του παρελθόντος.
Τι περίεργο, όμως! Σε αυτούς τους καιρούς που η παραγωγή καλλιτεχνικών έργων είναι καταιγιστική, που, ουσιαστικά, δεν προλαβαίνει κανείς να δει, διαβάσει, ακούσει τα προτεινόμενα, επιστρέφουμε στα στέρεα καταλύματα του παρελθόντος. Αυτά που διασχίζουν τον χρόνο χωρίς απώλειες· που αναδύονται κάθε φορά όχι μόνον ανέπαφα αλλά και φορτισμένα με νέα συνδηλούμενα· που εμφανίζονται λες και γράφτηκαν για αυτήν την καμπή στην ιστορία της Ευρώπης, της Αμερικής, του κόσμου.
Πράγματι· «τα νερά γύρω μας έχουν φουσκώσει». Ομως και οι άνθρωποι είναι αποκαμωμένοι και την ίδια στιγμή θυμωμένοι από τα αδιέξοδα που διαρκώς συναντούν. Οσοι προσφέρουν πυξίδες έχουν προθέσεις ιδιοτελείς και την ικανότητα να εμφανίζουν το μαύρο άσπρο. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα λεπταίνει και δύσκολα γίνεται αντιληπτή. Μέσα στην αβεβαιότητα που καλπάζει, τον μεγάλο θόρυβο και τους κινδύνους που πολλαπλασιάζονται (με κάποιους σε ύφεση και άλλους σε έξαρση), η απάντηση είναι μία:
Τhe times they are a-changin’…
