Η «ωραία ζωή στο κέντρο της πόλης» αποτελεί ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα και ταυτόχρονα εύθραυστα επιτεύγματα του ανθρώπινου πολιτισμού. Πρόκειται για κοινωνική συνθήκη που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα και μείξη δράσεων: κατοικία και εργασία μαζί σε πολυπληθή, ετερογενή περιβάλλοντα. Η εμπειρία δείχνει ότι η συνθήκη παράγει πλούτο ερεθισμάτων και κινητοποιεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητα. Είναι απολαυστική, αλλά και απαιτητική. Προϋποθέτει αυτοπειθαρχημένες συμπεριφορές για να συμβιώνουν οικογένειες με παιδιά, νέοι, ηλικιωμένοι, επιχειρηματίες, εργάτες, έμποροι, βιοτέχνες, καλλιτέχνες, διανοούμενοι. Η ζωή στην πόλη είναι άσκηση κοινωνικής ευρύτητας.
Μεταπολεμικά τα κέντρα των πόλεων εγκαταλείφθηκαν και πολλοί επέλεξαν να κατοικήσουν στα προάστια, σε κοινωνικά ομοιογενή περιβάλλοντα που δεν είχαν μείξη χρήσεων. Εδώ και κάποιες δεκαετίες παρατηρείται το αντίστροφο, επιστροφή στο κέντρο. Oμως αυτό συνοδεύεται από ένα φαινόμενο που ακολουθεί μοτίβο. Κέντρα πόλεων με ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά, κοινωνική πολυπλοκότητα και χαμηλό κόστος ζωής ελκύουν ένα δημιουργικό κοινό. Είναι αυτό που συμβαίνει τώρα στο κέντρο της Αθήνας και που συνέβη πριν από λίγα χρόνια στο Βερολίνο ή παλιότερα στο Μανχάταν. Οι τόποι αυτοί μπαίνουν στον χάρτη της δημοσιότητας, γιατί είναι ελκυστικοί. Μαζί με τους δημιουργικούς έρχονται και άνθρωποι που δεν έχουν την αντίστοιχη κοινωνική δεξιότητα. Ανοίγουν τα πρώτα μπαρ με εκκωφαντική μουσική δίπλα σε σπίτια ή τα εστιατόρια που απευθύνονται σε όλο και πιο πολλούς τουρίστες που βλέπουν τη ζωή στην πόλη σαν πάρτι. Σταδιακά καταφθάνουν άνθρωποι που δεν τους τραβά η κοινωνική συνθετότητα ούτε η δημιουργικότητα, αλλά το κύρος του να ζουν εδώ. Οι τιμές ανεβαίνουν, ο τόπος αρχίζει να μοιάζει με άλλους τουριστικούς προορισμούς ή ακριβά, αδιάφορα προάστια. Οι δημιουργικοί άνθρωποι δεν μπορούν και δεν θέλουν πια να ζουν στο περιβάλλον αυτό και αποχωρούν. Η ποιότητα χάνεται και σε λίγο ο τόπος μοιάζει κουρασμένος και άχαρος, σαν τις μάζες που ήρθαν στην πόλη για να ζήσουν κάτι από τη μαγεία της. Οι δημιουργικοί αναζητούν νέο μέρος, οι μάζες ακολουθούν, ο κύκλος επαναλαμβάνεται.
Η διεθνής εμπειρία είναι αποκαρδιωτική. Είδαμε πρώτα πώς εξελίχθηκε το Σόχο της Νέας Υόρκης. Η Ισπανία έζησε τη διάλυση της Βαρκελώνης, πήρε μέτρα και παρ’ όλ’ αυτά τώρα χάνει τη Μαδρίτη. Στο Βερολίνο η προσπάθεια που έγινε για τον έλεγχο των ενοικίων δεν απέδωσε. Τι κάνουμε με την Αθήνα; Τολμηρές παρεμβάσεις κι ό,τι καταφέρουμε: περιορισμό στα τουριστικά καταλύματα, στην εστίαση, απαγόρευση μουσικής στον ανοιχτό χώρο. Ταυτόχρονα δυσκολεύουμε αυτούς που δεν θέλουμε να έρθουν. Οι αρχιτέκτονες ξέρουμε πολύ καλά ποια αισθητική τραβάει τους κοινωνικούς ανθρώπους που σέβονται την πόλη και ποια μαγνητίζει αυτούς που τη βλέπουν σαν ένα ακόμα brand. Πρέπει να σχεδιάσουμε χώρους που δεν αρέσουν στους δεύτερους. Τέλος, έπειτα από δεκαετίες προαστιοποίησης, ήρθε η ώρα να ξαναμάθουμε τις αυτοπειθαρχίες που απαιτούνται για να ζούμε στο κέντρο. Αυτό προϋποθέτει και την υπέρβαση της άνευ ορίων ελευθεριότητας που εδραιώθηκε μετά τον Μάη του ’68 και ως κουλτούρα κυριαρχεί μέχρι σήμερα. Οφείλουμε να αγαπήσουμε ξανά τους κανόνες που κάνουν την πόλη πραγματική, δηλαδή συμβιωτική.
*Η κ. Μυρτώ Κιούρτη είναι αρχιτέκτων.
