Εχω ζήσει όλη την ενήλικη ζωή μου εντός του campus του αμερικανικού πανεπιστημίου. Ηρθα από το πουθενά –από τη μεταναστευτική, εργατική τάξη της Θεσσαλονίκης– στα έδρανα του Πανεπιστημίου του Σικάγου στα δεκαοκτώ μου με μια πλήρη υποτροφία και έκτοτε σταδιοδρομώ σε ακαδημαϊκούς κύκλους. Τέτοιες ιστορίες κοινωνικής ανέλιξης μπορούν να καρποφορήσουν δύσκολα και χρειάζονται ιδιότυπα φυτώρια που λειτουργούν με ιδιότυπους κανόνες. Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω ζήσει στην κοινωνία των ΗΠΑ, αλλά σε μια θαυμάσια ενδοχώρα μέσα της πλήρως περιφραγμένη από την περιρρέουσα πραγματικότητα που εξέλεξε τον Τραμπ.
Εχει, λοιπόν, δίκιο ο καθηγητής Στάθης Καλύβας όταν σε άρθρο του σε αυτή την εφημερίδα πριν από δύο εβδομάδες επισημαίνει πόσο υπέροχο ερευνητικά, οικονομικά, εργασιακά κ.λπ. είναι αυτό το ιδιότυπο φυτώριο του αμερικανικού πανεπιστημίου και πόσο, ταυτόχρονα, πολιτικά στον κόσμο του. Εχει δίκιο και όταν λέει ότι το μένος του Τραμπ κατά των πανεπιστημίων οφείλεται ξεκάθαρα στην πολιτική τους στάση. Μια σειρά συλλήψεων διδακτορικών φοιτητών (π.χ. στο Columbia, στο Tufts) με έχει κάνει για πρώτη φορά να φοβάμαι τι δημοσιεύω, γιατί μπορεί ανά πάσα στιγμή να με συλλάβει και εμένα η ICE. Ο Τραμπ έχει τοποθετηθεί μετωπικά κατά της πολιτικής κουλτούρας των πανεπιστημίων (woke, DEI) απειλώντας με διακοπές χρηματοδότησης, που με τη σειρά τους έχουν παραλύσει τα οικονομικά όλου του εγχώριου ακαδημαϊκού κόσμου.
Ο Καλύβας συμφωνεί μεν ότι τα αντίποινα του Τραμπ σε αυτό που εκλαμβάνει ο Τραμπ ως ακροαριστερή εκτροπή είναι δυσανάλογα της πολιτικής αμαρτίας των πανεπιστημίων, αλλά συμφωνεί και ότι κάποια αμαρτία όντως έχει λάβει χώρα. Οτι το έχουν παρακάνει με τα diversity statements (δηλώσεις συμπεριληπτικότητας), τις σπουδές φύλου και άλλων «ψευδοεπιστημονικών πεδίων» (όπως τα αποκαλεί), τα trigger warnings κ.λπ. Οτι, με λίγα λόγια, προκαλούν και αυτοί.
Ομολογώ ότι, αν και μάλλον κεντρώος πολιτικά, δεν με απωθούν καθόλου αυτές οι πρακτικές. Δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι λογοκρίνομα· ακόμη και όταν μου ζητήθηκε να γράψω diversity statements για θέσεις εργασίας, δεν αναγκάστηκα ούτε καν πλαγίως να ορκιστώ σε κάποια κρατούσα ιδεολογία. Στα μαθήματα φιλοσοφίας που παραδίδω διαφωνούμε με σφοδρότητα για τρέχοντα πολιτικά και ηθικά ζητήματα. Σε καμία επαφή μου με συναδέλφους δεν έχω συναντήσει καμία πανοπτική ομερτά ορθότητας – εκτός από τους τελευταίους δύο μήνες.
Μπορεί όμως να το έχουν πράγματι παρακάνει τα πανεπιστήμια. Αναλογίζομαι εδώ την ιστορία που γράφτηκε σε τέτοια «άντρα της Αριστεράς» (όπως τα αποκαλεί). Τον ριζοσπαστισμό και την ευθαρσή πολιτική τοποθέτηση των φοιτητών κατά την περίοδο του Βιετνάμ, του γαλλικού Μάη του ’68, του Πολυτεχνείου του ’73, της Κίνας του ’89. Αναρωτιέμαι αν ένας κεντρώος θεωρεί ότι η (τότε) εκκεντρική στάση αυτών των πανεπιστημίων οδήγησε σε πρόοδο ή όχι.
Οι πανεπιστημιακές υπερβολές είναι όχι μόνον επιτρεπτές, αλλά και αναγκαίες για μια δημοκρατία που επιθυμεί ένα πιο μετριοπαθές, κεντρώο μέλλον.
Κυρίως, όμως, σκέφτομαι ότι θαμμένο σε αυτή τη συζήτηση είναι ένα φιλοσοφικό σημείο. Οι πανεπιστημιακές υπερβολές είναι όχι μόνο επιτρεπτές, αλλά και αναγκαίες για μια δημοκρατία που επιθυμεί ένα πιο μετριοπαθές, κεντρώο μέλλον (όπως ο Καλύβας).
Στο «Περί Ελευθερίας» ο Τζον Στιούαρτ Μιλ λέει πως η ελευθερία του λόγου είναι επιθυμητή επειδή η αλήθεια είναι επιθυμητή. Δεδομένου ότι δεν ξέρουμε πάντοτε την αλήθεια (και ότι συχνά δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι), όταν επιτρέπουμε σε όλες τις απόψεις να εκφέρονται ελεύθερα, αυξάνουμε τις πιθανότητες να την πετύχουμε. Οσο πιο πολλά βέλη ρίχνουμε, τόσο πιο πιθανό είναι να πετύχουμε τον στόχο. Και στα «Ηθικά Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης συμβουλεύει τον γιο του ότι για να πετύχει μια ενάρετη ζωή χρειάζεται μεσότητα – να ισορροπήσει, με συνεχή μόχθο, μεταξύ δύο ακραίων εναλλακτικών. Και η μεσότητα με τη σειρά της επιτυγχάνεται μέσα από την έξη, από την τριβή δηλαδή που επέρχεται αφού έχουμε θεωρήσει ή και ενίοτε πάρει μια γεύση από τις ακραίες εναλλακτικές. Χρειάζεται κανείς και το αγγελάκι και το διαβολάκι σε κάθε ώμο.
Οι δύο αυτές ιδέες μπορούν να παντρευτούν. Η ιδεολογική μετριοπάθεια δεν επιτυγχάνεται τυχαία. Η πολιτική ζωή μιας κοινωνίας έχει ανάγκη να γνωρίζει ποια είναι τα άκρα της. Για να γνωρίζει όμως ποια είναι τα άκρα της πρέπει αυτά να δηλώνονται και η κοινωνία οφείλει να τους εκχωρεί ελευθεροστομία –εφόσον αυτή είναι με κάποια ασφάλεια περιφραγμένη στο ιδιότυπο φυτώριο– για το δικό της κεντρομόλο συμφέρον. Η αμερικανική κοινωνία έχει σήμερα χάσει το κέντρο βάρους της και έχει γείρει για τα καλά προς τα δεξιά. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι το μοναδικό αντίβαρο που μπορεί να ταλαντεύσει αυτή τη ζυγαριά προς την πολιτική μεσότητα είναι προς το παρόν τα δύσπεπτα φρούτα που κρέμονται στο ακαδημαϊκό φυτώριο.
*Ο κ. Ενο Αγκόλλι είναι ποιητής, υποψήφιος διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς.
